با توجه به اینکه منطقه گلپایگان از جاذبه‌های گوناگون گردشگری برخوردار است، اما محرومیت‌های آن در سطوح گوناگون، به ویژه صنعت گردشگری، نگران کننده به نظر می‌رسد. پس با توجه به پتانسیل‌ها و توانائی‌های بالای گردشگری این شهرستان، توسعه و گسترش امر گردشگری و کمک به رشد و توسعه اقتصادی، افزایش درآمد و بالابردن سطح اشتغال منطقه، امری است لازم و کوتاهی بیشتر در این زمینه، باعث عقب ماندن از یکی از زمینه‌های مهم فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خواهد شد. بنابراین با توجه به داشتن توانایی‌های بالقوه گردشگری این منطقه، سعی شده است که با بررسی و شناخت موانع فرهنگی، اجتماعی و ساختاری جذب و توسعه صنعت گردشگری در این شهرستان، گامی هر چند کوچک برای آگاهی از محرومیت‌های منطقه در سطح‌های گوناگون برداشته و زمینه را برای توسعه این صنعت و مقدمه مطالعات و پژوهش‌های بعدی مهیا نمود...ادامه

محمود بخشی

گردشگری گلپایگان، مهجور ولی پر امید

مقدمه

گردشگری به عنوان ابزاری توانمند، امروزه نقش غیر قابل انکاری در شکل دهی و تغییرات محیط پیرامون ایفا می‌کند. جریان کار و فعالیت‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی را هدایت می‌کند و در این اثنا با برنامه ریزی و مدیریت عقلائی، سود سرشاری  را نصیب شهرها و دولت‌ها می‌گرداند.

گردشگری خوان رنگین گسترده‌ای است که دست‌های بیشماری سوی آن دراز شده است. حال این موضوع مطرح است که سهم ما در سطح ملی و منطقه‌ای، از عواید این صنعت چقدر است و جایگاه ما کجاست. آمار و ارقام حاکی از این است که ما در سطح ملی و به خصوص منطقه‌ای (شهرستان گلپایگان) از جایگاه مطلوبی برخوردار نیستیم و با توجه به توانمندی‌های گردشگری از عواید آن بهره چندانی نمی‌بریم.

کشور ما ایران، در نگاه کلان و شهرستان گلپایگان در منظری خُرد، با غنای فرهنگی، جاذبه‌های طبیعی، تاریخ طولانی، سرآمدی در بسیاری از فنون و هنرها، میراث معنوی، ... زمینه‌های گسترش هر چه بیشتر گردشگری را داراست.

با توجه به اینکه منطقه گلپایگان از جاذبه‌های گوناگون گردشگری برخوردار است، اما محرومیت‌های آن در سطوح گوناگون، به ویژه صنعت گردشگری، نگران کننده به نظر می‌رسد. پس با توجه به پتانسیل‌ها و توانائی‌های بالای گردشگری این شهرستان، توسعه و گسترش امر گردشگری و کمک به رشد و توسعه اقتصادی، افزایش درآمد و بالابردن سطح اشتغال منطقه، امری است لازم و کوتاهی بیشتر در این زمینه، باعث عقب ماندن از یکی از زمینه‌های مهم فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خواهد شد. بنابراین با توجه به داشتن توانایی‌های بالقوه گردشگری این منطقه، سعی شده است که با بررسی و شناخت موانع فرهنگی، اجتماعی و ساختاری جذب و توسعه صنعت گردشگری در این شهرستان، گامی هر چند کوچک برای آگاهی از محرومیت‌های منطقه در سطح‌های گوناگون برداشته و زمینه را برای توسعه این صنعت و مقدمه مطالعات و پژوهش‌های بعدی مهیا نمود.

ضرورت پژوهش در زمینه گردشگری

گردشگری بخش مهمی از گذران فراغت است که با تحرک جسمانی، جابجایی مکانی، فعالیت ذهنی، تجربه  جدید و خلاقیت همراه است و به همین دلیل به عنوان «فراغت فعال» و یا «فراغت پویا» شناخته می‌شود. دلبستگی و علاقه انسان به طبیعت و سیر آفاق و انفس، از عمق جان و از نیازهای زیستی، روانی و اجتماعی مایه می‌گیرد و به همین دلیل، تلاش در جهت تامین آنها، یکی از عوامل اساسی در تامین رضایت، آسایش، تعالی و سعادت انسان محسوب می‌شود.

از این دیدگاه، گردشگری یک پدیده چند بعدی و پیچیده انسانی است که هیچ پدیده دیگری نمی‌تواند جای آنرا بگیرد. از طریق فعالیت گردشگری، انسان در کانون ارتباطات مختلف قرار می‌گیرد که در آن ارزش‌ها و لذت‌های عاطفی، جسمانی، شناختی، اجتماعی و زیبا شناختی درهم می‌آمیزد و اثرات عمیق و پایدار در زندگی انسان به وجود می‌آورد. این اثرات در نهایت به اعتلای «کیفیت زندگی» می‌انجامد.

در جهان امروز، فعالیت گردشگری، برخلاف گذشته، اهدافی فراتر و متعالی تر از اهداف اقتصادی صرف و اغراض محدود سیاسی دارد. گردشگری در مقیاس ملی، بهترین وسیله برای پرورش هویت ملی، میهن دوستی و همبستگی ملی و در مقیاس بین المللی بهترین وسیله برای گفتگوی تمدن‌ها، دوستی ملل و صلح طلبی محسوب می‌شود. به همین دلیل، برنامه‌ریزی و مدیریت گردشگری، به نگرش عمیق، جهانی و انسانی و روش‌های کارآمد و آینده‌نگر نیاز دارد.

سامان‌دهی گذران فراغت و تامین نیاز‌های گردشگری، ارتباط تنگاتنگی با نحوه استفاده از منابع طبیعی و جاذبه‌های فرهنگی سرزمین و برنامه‌ریزی فضائی دارد، زیرا که فرهنگ گذران فراغت و کمیت و کیفیت آن به فضا‌ها، امکانات و تجهیزات گوناگونی وابسته است که تأمین و توزیع عادلانه آن به خودی خود و برای همگان به آسانی ممکن و میسر نیست.

بدون آگاهی و شناخت پتانسیل‌ها و توان‌های بالقوه و بالفعل در هر منطقه، امکان برنامه‌ریزی و پیش بینی وجود نخواهد داشت. در واقع، شناخت پتانسیل‌های اقتصادی، طبیعی و انسانی هر منطقه، به پژوهشگر و برنامه ریز این امکان را می‌دهد تا براساس وضع موجود و توان منطقه، متناسب با آن عمل کرده، جهت آنرا در منطقه شناسایی کند. بنابراین باید جاذبه‌های گلپایگان را شناخت، برای بهره‌برداری از آنها برنامه‌ریزی کرد و در عین حال از این منابع با ارزش و فناپذیر حفاظت کرد. مردم محلی را تشویق نمود که در امر گردشگری مشارکت داشته باشند و نظرات خود را به هر صورت ممکن ارائه دهند.

راهبردهای اساسی در توسعه گردشگری

به طوری که از مجموع مطالعات و تجارب جهانی بر می‌آید، توسعه گردشگری، ضرورتاً با دو گونه اثرات مثبت و منفی در عرصه‌های محیطی، اجتماعی و فرهنگی همراه است. بنابراین، توسعه گردشگری می‌بایست به نحوی سامان داده شود که بیشترین پیامدهای مثبت و کمترین نتایج منفی را به بار آورد. از این نظر، در هر کشور و در هر منطقه باید با توجه به شرایط و فرهنگ خاص آن، راهبردها و سیاستهائی را برای توسعه گردشگری برگزید که با اهداف ملی و ارزش‌های بومی و محلی انطباق و هماهنگی داشته باشند. در حال حاضر، راهبردهای اساسی در زمینه گردشگری که مورد حمایت نهاد‌های معتبر، ملی و بین المللی گردشگری است عبارتند‌از:

<!--[if !supportLists]-->1-      <!--[endif]-->توسعه پایدار گردشگری

<!--[if !supportLists]-->2-      <!--[endif]-->حق همگانی گردش و تفریح

<!--[if !supportLists]-->3-      <!--[endif]-->اولویت گردشگری داخلی

<!--[if !supportLists]-->4-      <!--[endif]-->توسعه گردشگری فرهنگی و طبیعی

<!--[if !supportLists]-->5-      <!--[endif]-->توسعه گردشگری و آموزش

<!--[if !supportLists]-->6-      <!--[endif]-->نقش تبلیغات در توسعه گردشگری

اصول گردشگری پایدار

<!--[if !supportLists]-->1- <!--[endif]-->استفاده از ماهیت پایدار گونه منابع؛ حفظ و استفاده از منابع (طبیعی، اجتماعی و فرهنگی) بسیار حائز اهمیت است و به معنای تجارت دراز مدت می‌باشد.

<!--[if !supportLists]-->2- <!--[endif]-->کاهش بیش از حد مصرف و اتلاف؛ که جلوی هزینه‌های بازسازی زیان های دراز مدت را گرفته  و به کیفیت گردشگری کمک می‌کند.

<!--[if !supportLists]-->3- <!--[endif]-->حفظ تنوع؛ حفظ و ارتقای تنوع طبیعی، اجتماعی و فرهنگی برای پایداری دراز مدت گردشگری اهمیت ویژه دارد و پایگاه انعطاف پذیری را برای گردشگری به وجود می‌آورد.

<!--[if !supportLists]-->4- <!--[endif]-->برنامه ریزی؛ بسط و توسعه گردشگری که وارد یک چارچوب برنامه‌ریزی راهبردی محلی و ملی شده و تاثیرات محیط زیست را مورد نظر قرار می‌دهد، پایائی دراز مدت گردشگری را افزایش می‌دهد.

<!--[if !supportLists]-->5- <!--[endif]-->حمایت از نظام اقتصاد محلی؛ گردشگری که تعداد زیادی از فعالیت‌های اقتصادی محلی را مورد حمایت و تحت پوشش خود قرار می‌دهد و ارزش‌ها و هزینه‌های محیط زیست را مد نظر قرار می‌دهد، علاوه بر حمایت از این نظام‌های اقتصادی، جلوی انهدام محیط زیست را می‌گیرد.

<!--[if !supportLists]-->6- <!--[endif]--> مشارکت اجتماع‌های محلی؛ مشارکت کلی اجتماع‌های محلی در بخش گردشگری، نه تنها به نفع خود آنها و محیط است بلکه نوع تجربه گردشگری را بهبود می‌بخشد.

<!--[if !supportLists]-->7- <!--[endif]--> مشاوره با افراد ذینفع و عامه مردم؛ مشاوره بین صنعت گردشگری  و اجتماع‌ها، سازمان‌ها و نهاد‌های محلی مهم است البته در صورتیکه دوشادوش هم کار کنند و اختلاف در منافع را کنار بگذارند.

<!--[if !supportLists]-->8- <!--[endif]-->آموزش خدمه؛ آموزش خدمه که گردشگری پایدار را وارد روش‌های اشتغال می‌کند و در کنار آن استخدام خدمه محلی در تمامی مقاطع، سبب بهبود کیفیت گردشگری می‌شود.

<!--[if !supportLists]-->9- <!--[endif]-->مسئولیت بازاریابی صنعت گردشگری؛ از آنجا که بازاریابی، اطلاعات کاملی را در اختیار گردشگران قرار می‌دهد، نه تنها سبب افزایش احترام نسبت به محیط فرهنگی، اجتماعی و طبیعی نواحی دیدنی می‌شود، بلکه رضایت مشتری را نیز افزایش می‌دهد.

<!--[if !supportLists]-->10- <!--[endif]-->انجام تحقیق؛ پژوهش در حال پیشرفت و نظارت بر آن از طریق صنعت با استفاده از تجربه و تحلیل و جمع آوری موثر اطلاعات، نه تنها ما را در حل و فصل مشکلات گردشگری یاری می‌کند، بلکه مزایایی را برای مقاصد، صنعت و مشتریان در بر خواهد داشت.

مشکلات و تنگناهای توسعه صنعت گردشگری گلپایگان

<!--[if !supportLists]-->1- <!--[endif]-->مشکلات و نارسایی‌های مربوط به اهداف و سیاست‌های صنعت گردشگری منطقه

با وجودی که شهرستان گلپایگان بعنوان یکی از قطب‌های مهم گردشگری استان اصفهان شناخته شده و از نظر توانایی جذب گردشگر نیز دارای وضع مطلوبی است، ولی مشخص نبودن اهداف و سیاست‌های صنعت گردشگری کشور و به تبع آن گردشگری منطقه مورد نظر، از تنگناهای بنیادی و مهم به شمار می‌آید.

<!--[if !supportLists]-->2- <!--[endif]-->مشکلات سازمانی و مدیریتی

شاید بتوان مهمترین معضل این منطقه را از نظر توسعه صنعت گردشگری، مشکلات مدیریتی و سازمانی خواند، چرا که مدیریت در صنعت گردشگری، نقش تعیین کننده‌ای دارد. موفقیت کشورهای پیشرفته در توسعه گردشگری تا حد زیادی وابسته به نظام مدیریتی حاکم بر این صنعت می‌باشد که باعث بالا بردن کارایی صنعت گردشگری شده است.

شهرستان گلپایگان در حاضر از نظر مدیریت و مسائل وابسته به آن، دارای ضعف‌های مشهودی است که می‌توان به آن ها به صورت زیر اشاره نمود:

الف- کمبود نیروهای آموزش دیده و آگاه برای برنامه‌ریزی جامع و بلند مدت. همچنین نارسایی در ارائه طرح‌های جامع گردشگری قابل اجرا در سطح منطقه.

ب- عدم وجود اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، با توجه به تعدد آثار و ابنیه تاریخی در این شهرستان و اکتفا نمودن به دفتر نمایندگی سازمان استانی در منطقه با کادر غیر متخصص که همین موضوع باعث ایجاد مراکز متعدد تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی در ارتباط با توسعه و بسط مراکز گردشگری، اعمال مدیریت موازی و برخوردهای چندگانه شده است.

ج- نبود سیاست‌های جامع تبلیغاتی و تحقیقاتی در ارگان‌های ذیربط و در نتیجه ناشناخته ماندن منطقه و جاذبه‌های گردشگری آن در سطح منطقه و کشور.

<!--[if !supportLists]-->3- <!--[endif]-->مشکلات و تنگناهای زیربنایی

امکانات زیربنایی در توسعه گردشگری، نقش تعیین کننده‌ای دارند و  عدم توسعه این امکانات، موجب رکود و عقب ماندگی این صنعت می‌شود. در حقیقت می‌توان گفت، بین گسترش امکانات و خدمات زیربنایی و توسعه و گسترش صنعت گردشگری ارتباط مستقیم وجود دارد.

الف- تنگناهای اقامتی

امکانات اقامتی از جمله امکانات لازم و زیربنایی در صنعت گردشگری به شمار می‌روند. این تاسیسات، بایستی پاسخگوی تقاضای مسافرانی باشد که به مکان گردشگری مسافرت می‌کنند، زیرا این تاسیسات، عامل موثری برای تقویت و توسعه گردشگری داخلی و خارجی هستند و اهمیت دادن به آنها بایستی مورد توجه دولت‌ها و بخش‌های خصوصی قرار گیرد.

خوشبختانه شهرستان گلپایگان با داشتن دو مرکز اقامتی مانند مهمانسرای ایرانگردی و جهان‌گردی و مهمانسرای ارگ تاریخی گوگد توانسته است تا حدودی پاسخگوی نیاز گردشگران باشد. اما با توجه به هزینه نسبتاً بالای این مراکز، اغلب مسافران و گردشگران ترجیح می‌دهند که یا در چادرهای مسافرتی اقامت نمایند و یا از اماکن دیگری همچون مدارس و مسافرخانه‌های ارزان قیمت استفاده کنند که این خود رضایت صددرصدی آنان را در پی نخواهد داشت، پس لازم است تدابیری اتخاذ شود که اماکن اقامتی از هر جهت مناسب، تهیه و در اختیار گردشگران قرار گیرد.

البته لازم به ذکر است در خصوص امور زیربنایی، اخیراً اقدامات مؤثر و قابل توجه‌ای از سوی شهرداری گلپایگان در جهت جذب گردشگر و ایجاد تسهیلات لازم برای آنان صورت گرفته است که از جمله آن، عملیات احداث کمپینگ در مجموعه 32 هکتاری پارک جنگلی گلپایگان به اعتباری بالغ بر 45 میلیارد ریال با مشارکت بخش خصوصی که شامل مجموعه‌های استخر، سونا و جکوزی، ورزشگاه کوچک شامل زمین چمن مصنوعی، احداث پیست دوچرخه سواری، احداث آبشار مصنوعی، احداث ویلا و آلاچیق و سوئیت، بازارچه و... که در نوع خود کم نظیر می‌باشد را می‌توان اشاره نمود.

همچنین ساخت سرویس‌های بهداشتی در ورودی‌های شهر و پارک‌ها و ایجاد فضای سبز، آبنما و بهسازی اطراف منار گلپایگان از دیگر اقدامات شهرداری گلپایگان در جلب گردشگر و فراهم نمودن اسباب راحتی و آرامش مسافران است.

از دیگر فعالیت‌های مؤثر و جالب توجه شهرداری گلپایگان، تهیه و چاپ بروشور راهنمای شهری و معرفی اماکن دیدنی گلپایگان و توزیع آن بین مسافران و گردشگران در ایام نوروز بوده است.

ب- مشکلات ارتباطی و جابه‌جایی

از آنجا که رونق گردشگری در منطقه، تا حد زیادی به وجود راه‌های ارتباطی مناسب و ایمن وابسته است، اما به جز محور موته به گلپایگان که طی یکی دو سال اخیر قدم‌های مثبتی در بهسازی و تعریض آن برداشته شده است، سایر راه‌های ارتباطی از وضعیت مطلوبی برخوردار نیستند. از دیگر محورهای داخلی گلپایگان، جاده سد گلپایگان می‌باشد که از مناظر جالب و دیدنی طبیعی حاشیه‌ای برخوردار است که متأسفانه نه تنها مورد مرمت، تعریض و بهسازی قرار نگرفته است، بلکه در سال‌های گذشته به جهت عملیات احداث سد مخزنی گلپایگان، صدمات شدیدی بر پیکره این جاده و مناظر طبیعی منطقه وارد شده است.

<!--[if !supportLists]-->25-   <!--[endif]-->مسائل و مشکلات فرهنگی و اجتماعی

الف- چگونگی برخورد مردم محلی با  بازدید کنندگان، متأسفانه به علت‌های گوناگون، چندان رضایت بخش نیست، اگرچه روحیه مهمان‌نوازی در بین مردم منطقه بسیار قوی است، ولی این ویژگی به تنهایی کافی نیست، چرا که صنعت گردشگری در بستر رشد طبیعی خود، فرهنگ ویژه‌ای را می‌طلبد. مراد از فرهنگ گردشگری، مشارکت فعال و مؤثر مردم در همه فرآیندهای این صنعت است.

ب- نبود نظم و انضباط اجتماعی و امنیت عمومی لازم در مراکز سیاحتی، از دیگر مشکلات اجتماعی و فرهنگی این صنعت در منطقه است که نیازمند برنامه ریزی خاصی است.

ج- پایین بودن سطح فرهنگ عمومی استفاده از تاسیسات و تجهیزات موجود (سطل زباله، تاسیسات ورزشی و...) در پارک‌ها و مراکز گردشگری منطقه، همچنین بی توجهی بازدید کنندگان و افراد محلی به مسئله نگهداری از محیط زیست و جذابیت‌های اماکن دیدنی.

د- عدم آگاهی افراد محلی از سودمندی‌های صنعت گردشگری در توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی منطقه

طرح‌ها و پیشنهادها

<!--[if !supportLists]-->25-      <!--[endif]-->سامان دهی و بهسازی شبکه ارتباطی موجود در منطقه و استاندارد نمودن  راه‌های مواصلاتی.

2- سامان دهی شبکه راه‌های ارتباطی که به مراکز تفریحی، گردشگری، زیارتی و تاریخی منطقه ختم می‌شوند.

<!--[if !supportLists]-->25-      <!--[endif]-->بهبود پایانه‌های حمل و نقل برون شهری و ایجاد سرویس‌های ویژه حمل و نقل مسافر در نقاط پر رفت و آمد منطقه.

<!--[if !supportLists]-->25-      <!--[endif]-->ایجاد امکانات اقامتی، پذیرائی و دیگر تجهیزات گردشگری با قیمت مناسب و فراخور حال اکثریت گردشگران.

<!--[if !supportLists]-->25-      <!--[endif]-->تاسیس یک هتل گردشگری در منطقه با مکان یابی برنامه ریزی شده و سازگار با نیاز منطقه (به نظر نگارنده، این مجموعه می‌تواند بر روی تپه مشرف به شهر در پارک جنگلی باشد).

<!--[if !supportLists]-->25-      <!--[endif]-->ایجاد یک اردوگاه تفریحی ویژه دانش آموزان و دانشجویان در حاشیه سد گلپایگان.

<!--[if !supportLists]-->25-      <!--[endif]-->ایجاد یک پایگاه گردشگری، مستقل از سازمان‌ها به نحوی که اعتبار مالی کافی در اختیار داشته باشد.

<!--[if !supportLists]-->25-      <!--[endif]-->ایجاد یک تفکر بین مسئولان، برنامه‌ریزان و دست‌اندرکاران صنعت گردشگری منطقه که این صنعت می‌تواند نقش مهمی در توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی منطقه داشته باشد.

9- دعوت از بخش خصوصی جهت سرمایه گذاری در زمینه گردشگری منطقه.

<!--[if !supportLists]-->25-      <!--[endif]-->احیا و بازسازی مناطق باستانی و تاریخی که می‌تواند باعث جذب گردشگر شده و در نهایت باعث افزایش درآمد شوند.

<!--[if !supportLists]-->25-      <!--[endif]-->توجه ویژه به صنایع دستی و تولیدات محلی و بازاریابی درست در مورد آن‌ها.

<!--[if !supportLists]-->25-      <!--[endif]-->تهیه و راه اندازی سایت اینترنتی ویژه معرفی جاذبه‌ها و مناطق گردشگری.

13- برگزاری مسابقات گوناگون ورزشی، علمی، فرهنگی و... در این منطقه.

14- کمک، یاری و احترام به گردشگران و برخورد شایسته با آن‌ها که خود از بهترین اقدامات تبلیغاتی است.

15- دوری از تنگ نظری‌ها و وسعت اندیشه مسئولان که می‌تواند در گسترش هر صنعتی، اثر مفید و سازنده به دنبال داشته باشد.

16- تأمین اعتبار لازم برای انجام پژوهش‌های بنیادی و شناسائی بهتر پتانسیل‌های گردشگری شهرستان.

17- نصب تابلوهای راهنما و معرفی اماکن تاریخی در محل‌های مورد بازدید گردشگران.

18- ایجاد بازارچه صنایع دستی و هنری و فروش سوغات منطقه.

19- ساخت تندیس بزرگان و مشاهیر گلپایگانی و نصب آن در مناطق دیدنی شهر.

20- جلوگیری از تکدی گری مخصوصاً در اماکن دیدنی و گردشگری.

21- ایجاد تدابیر امنیتی در اماکن دیدنی و فراهم نمودن اسباب امنیت گردشگران.

22- ایجاد نمازخانه‌های مناسب، استراحتگاه و پارکینگ و نصب صندلی و نیمکت در مناطق گردشگری.

23- بکارگیری نیروهای آموزش دیده در امر گردشگری و راهنمائی گردشگران توسط آنان و ارائه توضیحات لازم در خصوص اماکن دیدنی.

24- ایجاد روحیه مهمان نوازی در بین مردم منطقه و برخورد مناسب با گردشگران.

25- حفاظت و نظافت مناطق گردشگری و اماکن تاریخی و حفظ هویت ملی و ارتقاء دانش و آگاهی از پیشینه منطقه.

«پایان»

نگارنده: محمود بخشی کارشناس ارشد علوم اجتماعی