به گزارش خبرگزاری فارس از گلپایگان، پیشینه در هم تنیدن الیاف در ایران برای تولید منسوجات به ویژه پارچه، به هزاره پنجم پیش از میلاد میرسد و قدمت فرشبافی و به طور کل منسوجات در ایران بسیار زیاد است، فرشهای ایران در دوره صفویه به بالاترین حد خود در زیبایی و بافت رسیدهاند که این مهم به دلیل پشتیبانی شاهان و دسترسی فراوان به مواد مورد نیاز برای بافت فرش و همچنین بهرسمیت شناختن فرش به عنوان کالایی برای تجارت بوده است.
فرشهای مشهور ایرانی در شهرهای مشهد، شیراز، بیرجند، بلوچی و گلپایگان بافته میشود.
گلپایگان شهری با تمدن و تاریخ بیش از 7هزار ساله است که در 200 کیلومتری شهر اصفهان واقع شده و مهد عالمان، فقها و مشاهیر بزرگی است و از جمله شهرهای برتر ایران محسوب میشود.
وجود بیش از 200 اثر تاریخی و صنایع دستی متعدد مانند منبت، مشبک، معرق، فرش، گلیم و جاجیم موجب شده هنر گلپایگان در کشور مطرح باشد اما با گذر زمان بسیاری از آنها به بوته فراموشی سپرده شده و تنها آثاری اندک از آنها به یادگار مانده است.
حدود 30 سال پیش در گلپایگان و حومه آن مخصوصا حوزه جلگه، بیش از پنج یا 6هزار کارگاه برای قالیبافی دستی به نام دیواری و دارزمینی وجود داشته و انواع قالی نخ فرنگ و فرشهای معمولی در ابعاد مختلف تو دری و نیم، دو، 6، 9 و دوازده ذرعی و سرانداز و پنج چارکی میبافتند و همچنین نوعی از فرش گلپایگان به نام ویس و یاوری بوده که با پشم گوسفند و رنگدندانه و نخ مرغوب میبافتند که این نوع فرش به دلیل بافت خاص دارای استقامت فوقالعاده بوده است.
* فعالیت 2500 قالیباف در گلپایگان
رئیس اداره صنعت، معدن و تجارت گلپایگان درباره وضعیت فرش گلپایگان و تعداد افرادی که به قالیبافی اشتغال دارند، اظهار کرد: حدود 2هزار و 500 بافنده فرش در گلپایگان به فعالیت مشغول هستند که از این تعداد یکهزار و 600 نفر تحت پوشش بیمه قرار دارند.
علی یوسفی با بیان اینکه یک اتحادیه صنفی فرش دستباف با 85 عضو در گلپایگان به فعالیت مشغول است، ادامه داد: همچنین یک شرکت تعاونی فرش دستباف روستایی با یکهزار و 220 عضو در گلپایگان به بافندگی فرش اشتغال دارند.
وی افزود: 78 واحد صنفی قالیبافی دارای پروانه کسب هستند و 18 نفر در این واحدها اشتغال دارند و 2هزار کارگاه خانگی با 4هزار بافنده در خانهها به بافت فرش دستباف اشتغال دارند.
رئیس اداره صنعت، معدن و تجارت گلپایگان همچنین به وضعیت کارگاههای متمرکز و صنعتی فرش دستباف گلپایگان پرداخت و گفت: 520 بافنده در 71 کارگاههای متمرکز و صنعتی فرش دستباف گلپایگان به بافندگی فرش مشغول هستند.
وی با بیان اینکه در سال گذشته به 120 بافنده گلپایگانی در قالب تسهیلات مشاغل خانگی تا سقف 30 میلیون ریال پرداخت شده است، تاکید کرد: ارزش تسهیلات دریافتی 36 میلیون ریال بود که به افراد واجدالشرایط پرداخت شد و حدود 700نفر دیگر نیز در نوبت تسهیلات قرار دارند.
یوسفی خاطر نشان کرد: یکهزار و 600 بافنده فرش دستباف تحت پوشش بیمه قرار دارند و چون سقف سهمیه بیمه استان در حال حاضر پر شده و بیمه شده جدید پذیرش نمیشود.
وی تصریح کرد: تا اطلاع ثانوی این امکان وجود ندارد که قالیباف جدید تحت پوشش بیمه قرار بگیرند اما رصد و پایش به منظور تشخیص قالیباف واقعی در طول سال به صورت مستمر ادامه دارد و هر بیمه شدهای که اثبات شود قالیباف واقعی نیست از گردونه تحت پوشش قرار گرفتن بیمه خارج میشود تا فضا برای بیمه شدن بافنده جدید فرش فراهم شود.
* دیدگاه زنان روستایی به بافت فرش تغییر کرده است
مدیرعامل شرکت تعاونی فرش دستباف روستایی گلپایگان نیز در خصوص وضعیت فرش دستباف گلپایگان بیان کرد: اتحادیه فرش دستباف روستایی از سال 1368 توسط جهاد کشاورزی با هدف ترویج و توسعه صنعت فرش دستباف در روستاها و ایجاد اشتغال برای زنان روستایی تاسیس و در سال 1385 این شرکت به اداره بازرگانی سپرده شد.
محمد سمیعی با بیان اینکه شرکت تعاونی فرش روستایی در سالهای گذشته از رونق خاصی برخوردار بود اما در این سالها با کاهش تعداد اعضا مواجه هستیم، تصریح کرد: در حال حاضر یکهزار و 235 نفر عضو تعاونی هستند اما فقط تعاونی 200 عضو فعال دارد و سایر اعضا فعالیت چندانی ندارند در حالی که خرید سهام آزاد است و رشد سوددهی شرکت تعاونی در این سالها متوسط بوده است.
وی گفت: تهیه مواد اولیه قالیبافی با رنگ گیاهی، نصب دستگاه قالیبافی یا دار، تهیه تار و پود، چله، تهیه نقشه و بازدید از کارگاههای متمرکز خانگی قالیبافی از جمله وظایف شرکت تعاونی فرش دستباف است.
مدیرعامل شرکت تعاونی فرش دستباف روستایی گلپایگان به عوامل عدم استقبال زنان روستایی به قالیبافی پرداخت و خاطر نشان کرد: در سالهای دور مادران و دختران روستایی پس از انجام کارهای خانه به بافت فرش مشغول میشدند و قالیبافی جزئی از درآمد خانه محسوب میشد که علاوه بر جنبه سرگرمی به اقتصاد خانواده نیز کمک میشد اما در این سالها زنان روستایی به قالیبافی به دید تفننی نگاه میکنند.
وی ادامه داد: مهاجرت از روستاها به شهر، کمآبی و خشکسالی در روستاها سبب شده بیشتر مردان روستایی برای کار به شهرها کوچ کنند و در حاشیه شهرها با امکانات کم زندگی کرده و زندگی روستایی و قالیبافی و کشاورزی و دامداری را به فراموشی بسپارند.
سمیعی اظهار کرد: فرشبافی در گلپایگان از دو بخش روستایی و شهریباف تشکیل شده که مهمترین روستا از نظر قالیبافی در روستای ویست، جایی بین گلپایگان و خوانسار است که نقشههای آن به صورت ذهنی و هندسی بافته میشد و در بخش شهریباف به علت همجواری با شهرهای کاشان، اراک و دیگر مناطق از نقشههای این شهرها استفاده و فرشهایی با دوام و با کیفیت تولید میشد.
وی ادامه داد: رجشمار اغلب قالیهای ویستی 25 رج است و چلهکشی در این منطقه به روش معروف فارسی و گردشی است که توسط بانوان انجام میشود و مردها هیچ نقشی در مراحل چلهکشی و بافت فرش ندارند و گره آن به شیوه فارسی بوده و با دست زده میشود و قالیها همگی از نوع دو پود ضخیم و نازک است و پرداخت قالیها عموماً هنگام بافت فرش با قیچی انجام میشود و بعد از اتمام بافت اگر نیاز به پرداخت داشته باشد با دستگاه پرداخت میکنند و ارتفاع پرز را معمولاً 6 میلیمتر میگیرند و شیرازه فرشها نیز در هنگام بافت زده میشود.
مدیرعامل شرکت تعاونی فرش دستباف روستایی گلپایگان افزود: ابعاد رایج منطقه 6، 9، 12، سه و 1.5 متری و زرع و چارک است.
وی بیان کرد: فرش نقشه ساروق اراک یکی از فرشهایی است که پس از سالها هنوز هم جذابیت و زیبایی خودش را دارد و افراد زیادی طالب آن هستند که البته در سالهای گذشته رنگهای لاکی و سرمهای آن بیشتر خواهان داشت اما امروزه مردم از رنگ کرم و شیری بیشتر استقبال میکنند.
سمیعی با اشاره به اینکه تمام رنگهای به کار رفته در فرشهای دستباف طبیعی هستند، ادامه داد: رنگرزی خامههای قالی در سالهای دور از رونق خاصی برخوردار بود اما به مرور زمان این شغل نیز به فراموشی سپرده شد و تنها یک نفر در شهر گوگد در کنار کار کشاورزی به رنگرزی میپردازد.
وی خواستار حمایت بیشتر دولت از قشر زحمتکش قالیباف شد و گفت: با ورود فرش ماشینی به بازار، فرش دستباف از رونق افتاد اما اگر دولت تسهیلات بیشتر با بهره کمتر در اختیار قالیبافان قرار دهد آنان با امیدواری بیشتر جذب کار میشوند.
* فرش دستباف با نام ایران گره خورده است
دانش آموخته فرش ایرانی در گفتوگو با خبرنگار فارس اظهار کرد: فرش دستباف ایرانی تنها به معنای تولید آن نیست بلکه نشاندهنده دستهای هنرمند و توانای ایرانیان است که باید مورد حمایت قرار گیرد تا به گونهای که این هنر نسل به نسل منتقل شود تا نسلهای آتی هم ارزش این هنر را بشناسند.
نسرین ابراهیمی ادامه داد: نام فرش دستباف از دیرباز با نام ایران گره خورده و کشور ما همواره بزرگترین سهم را در صادرات این کالا به خود اختصاص داده است و در سالهای اخیر تلاش شده تا زیرساختهای لازم برای حضور فرش دستباف ایرانی در بازارهای هدف فراهم شود و تبلیغات عنصر بسیار مهم و موثری در این زمینه است.
کارشناس ارشد فرش ایرانی افزود: در کشورهای اروپایی و صنعتی تبلیغات حرف اول را میزند و سلیقه مردم را تحت تاثیر خود قرار میدهد و با تبلیغهای جذاب و روانشناسی شده منطق را از مردم میگیرند، همچنین تهیه مواد اولیه از اولویتهای تولید فرش دستباف است و البته کشش بازار هم شرطی است که نباید به راحتی از آن چشمپوشی کرد، برای بافت فرشهای کیفی نیز، نیاز است تا قالیبافان کشور با تامین مناسب مالی و بیمهای مورد حمایت واقع شوند تا فرش ایرانی به عنوان یک محصول صادراتی همواره در بازارهای هدف عرضه شود و کمبود کالا منجر به از دست رفتن بازارها نشود.
وی با بیان اینکه نتوانستهایم بین فرش ماشینی و دستباف ایرانی تعریف دقیقی به جامعه ارائه کنیم، تصریح کرد: حمایتها به سمت صنعتی شدن تولید رفته و هنرمندان ایرانی که با دستهای خودشان آثاری خلق میکنند، مورد توجه قرار نگرفتهاند و این عوامل منجر به کاهش تولید فرش دستباف ایرانی شده است.
ابراهیمی اظهار کرد: هنر - صنعت فرش دستباف از دیرباز در کشور ما به عنوان شغلی فراگیر و مکمل در روستاها و شهرها رواج داشته و هماکنون نیز حدود میلیون نفر بافنده در کشور مشغول فعالیت هستند.
وی گفت: متاسفانه به دلیل حضور برخی از قالیبافان کشورهای مختلف از جمله چین که با رنگ و لعاب فریبنده توانسته برخی از بازارهای اروپایی را اشغال کند و در واقع تقلبهایی که بین تولید فرش ایرانی و چینی وجود دارد به عاملی تبدیل شده که نتوانیم نقش سازندهای در بازار اروپا داشته باشیم.
کارشناس ارشد فرش ایرانی همچنین به فرش ویستی گلپایگان اشاره کرد گفت: در سالهای گذشته بازار فروش و مشتریان فرش ویستی بیشتر داخلی و در خود منطقه بوده و کهنه آن به کشورهای اروپایی به خصوص آلمان و فرانسه صادر میشد، هنوز هم فرش ویست در اروپا خواستار دارد البته اگر بافته شود اما متأسفانه دیگر فرشی یافت نمیشود تا صادر شود و صادرات همین اندک قالی نیز به صرفه نیست.
وی خاطر نشان کرد: قالی ویست به عنوان یک فرهنگ بومی و ارزشمند قابل حفظ و نگهداری است اما متاسفانه فرهنگسازی لازم در این زمینه انجام نشد.
ابراهیمی ذهنی بودن نقشه ویستی را از جمله ویژگیهای مخصوص این نوع فرش عنوان کرد و گفت: نقشه ویستی با ذهنی بودن قالیباف بافته میشود و با نبافتن و عدم انتقال آن به نسلهای بعد به طور کامل این نوع قالی نابود میشود.
وی بیان کرد: نقش این هنر- صنعت در تامین معیشت خانوارها به ویژه در روستاها و به طور خاص به هنگام خشکسالیها و کم رونق شدن کشاورزی و دامپروری و نیز این امکان که فرشبافی به عنوان شغل جانبی و مکمل در کنار مشاغل اصلی به اقتصاد و معیشت خانوادهها کمک کند، اثربخشی موثری را برای این هنر- صنعت رقم زده است.
* عضویت 3هزار بافنده در اتحادیه تولید فرش دستباف گلپایگان
رئیس اتحادیه تولید فرش دستباف گلپایگان نیز در گفتوگو با خبرنگار فارس اظهار کرد: این اتحادیه در سال 1384 با هدف ساماندهی بافندگان فرش دستباف و جلوگیری از نابودی این هنر اصیل ایرانی تشکیل شد.
اسفندیار امجدی با بیان اینکه حدود 3هزار نفر عضو اتحادیه تولید فرش دستباف گلپایگان هستند، تصریح کرد: اعضای این اتحادیه تحت پوشش اتاق اصناف و دارای پروانه کسب بوده و 60 نفر از بافندهها کارت شناسایی صنایع دستی دارند.
وی افزود: با همکاری اداره صنعت، معدن و تجارت و اداره کار و تعاون به 2هزار نفر از اعضای اتحادیه تولید فرش دستباف گلپایگان تسهیلات ارزان پرداخت شده است.
رئیس اتحادیه تولید فرش دستباف گلپایگان با اشاره به اینکه قدمت قالیبافی در گلپایگان به بیش از 200 سال پیش میرسد، خاطر نشان کرد: نقشههای قالی (ویستی) به صورت حفظی بافته میشد و زنان روستایی پس از چیدن پشم گوسفند و ریسیدن آن با استفاده از رنگهای گیاهی مانند روناس آنان را رنگ کرده و در بافت قالی استفاده میکردند.
وی به آسیبهایی که فرش دستباف را تهدید میکند، اشاره کرد و افزود: افراد سودجو با استفاده از مصالح نامرغوب و بافتهای درشت و نقشههای حساب نشده فرشهایی را روانه بازار میکنند و چون قوانین بازدارندهای در این زمینه وجود ندارد و نظارتی بر کیفیت فرش نیست بازار فرش با آسیب مواجه شده است.
امجدی اضافه کرد: حدود 70 کارگاه قالیبافی در مرکز شهر گلپایگان وجود دارد و در هر کارگاهی به طور متوسط 10 تا 15 نفر از بانوان مشغول بافت قالی هستند و به علت مهاجرت روستائیان به شهر و سکونت در خانههای آپارتمانی تعداد بافندگان هر روز کمتر شده و این هنر رو به فراموشی است.
********************
گزارش از: دلشاد مسیبی