دکتر حسین جعفری عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد پزشکی تهران گروه  فارماکولوژی

زندگی صحنه ی یکتای هنرمندی ماست             هر کسی نغمه خود خواند و از صحنه رود

صحنه پیوسته   بجا ست. .....                              خرم ان نغمه که مردم بسپارند به یاد.

در مقدمه  لازم میدانیم به تفاوت های داروهای گیاهی وگیاهان دارویی  پرداخته شود. داروهای گیاهی از گیاهان  طی یک پروسه  خیلی طولانی مدت شامل :

-          شناسایی ،  گیاه شناسی  ، بررسی واریته ها، جمع آوری ، ثخلیص ، خشک کردن ، الک کردن، عصاره گیری ، جداسازی ، استخراج مواد موثر.

-           اثر بر روی حیوان کامل ، اثر بر روی بافت ایزوله حیوان ، اثر بر بیماران داوطلب در حد کافی در صورت موفقیت  بر حیوان و بافت های ایزوله حیوان .

-           تجربه  بر  تمامی بیماران اعم از سن ، جنس ، نژاد ، سیاه ، سفید ، خانم باردار  و مطالعات اپیدمیولوژِیک  

-          تهیه فرمولاسیون و اشکال مختلف )

بعد از این مراحل دارو وارد بازار شده وتوسط پزشکان نسخه میشوند ومورد استفاده قرار میگیرند.. هر کدام از پروسه های فوق  حد اقل شش ماه تا 3سال زمان میبرند و موضوع رساله در کارشناسی ارشد و دکترای تخصصی (PhD) بوده و هست  وبحث مفصلی دارند. ساخت داروها  زمانبر و با هزینه زیادی همراه میباشند. درساخت داروها تمامی تخصص ها از علوم پایه گرفته تا علوم بالینی درگیر میشوند. در این پروسه دراز مدت شیمیست ، بیوشیمیست ، فیزیولوژیست ، فارماکولوژیست ، ایمنولوژیست ، میکروبیولوژیست ، پارازیتولوژیست  در گیر هستند.همچنین پزشک ، پرستار ، ماما ، داروساز ، توکسیکولوژیست ، رادیو لوزست و پیرا پزشکان در این امر خطیر نقش دارند. در اجراء این پروسه به نقش متخصصین آمارحیاتی ،  مهندسین پزشکی ، گیاه پزشکان  بایسی توجه داشت  واز همه مهمتر نقش  بیماران داوطلب را نباید  نادیده گرفت.  در این پروسه طولانی  حیوانات آزمایشگاهی به ویژه  موش نقش  بسزایی دارد. ساختار بدنی موش به  ساختار انسان خیلی نزدیک است در نتیجه بیش از 90% تحقیقات پزشکی بر روی موش ها انجام شده  وموش های آزمایشگاهی در خیلی از دانشگاههای دنیا مجسمه داشته و علت آن خدمت بزرگی است که ای حیوان به علم بشریت نموده است.

داروی گیاهی وهر داروی وارده به بازار جهانی تایید سازمان  غذا ودارو ( FDA) را به همراه دارد.

بااین مقدمه   ملاحظه می فرمایید  که ساخت دارو راحت و  یکشبه نبوده وکار یکنفر نیست. از بین داروهای گیاهی مصوب FDAکه تعداد آنها کم نیست چند مثال میآوریم.

***************

آتروپین

آتروپین : دارویی که از گیان تیره سولاناسه ( مثل رازیانه ، گوجه فرنگی، بادمجان و..) استخراج ودر اسهال ،اسپاسم دستگاه گوارش وتنفس مفید است .چشم پزشکان، متخصصین قلب وبیهوشی انرا در جراحی ها استفاده می نمایند. این دارو در رده داروهای اساسی هر کشور محسوب می گردد بدین معنا که دولت ها  موظف به تهیه آن هستند.

دیگوکسین: یک داروی مهم قلبی است که برای نارسایی قلبی (CHF ) وقلب بزرگ حود 200 سال است که نسخه میشود وداروی خط مقدم برای نارسایی قلبی است. منشاء این دارو گل انگشتانه سفید است. تمامی شهر های شمال ایران این گیاه رویش دارد.

دیژیتوکسین :  کار دیگوکسیین را انجام میدهد ومنشاء آن گل انگشتانه ارغوانی است. برای بیماران مبتلا به نارسایی قلبی ونارسایی کلیه ( RF  (مورد استفاده قرار  میگیرد.

مرفین: یک داروی ضد سرفه،شدید ضد اسهال شدید وضد درد شدید و مورد اسفاده در بیهوشی وجراحی قلب.

این دارو از آلکالویید های تریاک  است که گیاه آن خشخاش است.

کربنکسلون :  یک داروی مور بر زخم معده  که منشاء آن شیرین بیان است. که سال ها خروارها از آن با قیمت کم صادر می گردد وبه کربنکسلون تبدیل  وبا قیمت بالا وارد کشورها میشود .

*********************

افدرین : دارویست برای تب یونجه (Hay Fever)، آسم احتقانی بینی واز یک گیاه چینی افدرا تولید شده است .

در اکثر بیماری ها داروی گیاهی  تولید ویا در دست تولید است که این تولید یک پروسه زمانبر و طاقت  فرسا  میباشد.

گیاهان دارویی بر عکس داروهای گیاهی پروسه طولانی  المدت  تولید را نداشته وصرفا" بر حسب تجربه  وبا استفاده از کتب پزشکی وطب سنتی  توسط برخی پزشکان و افراد غیر متخصص تجویز وتوصیه می گردد.

در مصرف وتجویز گیاهان دارویی بایستی نهایت دقت واحتیاط صورت بگیرد وخطر تداخل های دارویی با داروها را در پی دارند که در فرصتی دیگر  این تداخل های خطرناک را مقاله خواهیم کرد.

در مفالات پیشین به نقش واهمیت این داروهه مطالب زیاد  نوشتیم  وبه اقتصاد مقاومتی در این مور د اشاره داشتیم.

کار و تحقیق بر روی گیاهان دارویی  به وفور وجود دارد  در حالی  که برای داروی گیاهی بستر تحقیق محدود است. امید میرود در آینده نه چندان دور داروهای گیاهی  موثر و کم خطر توسط دانشجویان عزیز  اساتید گرانقدر محققین جوان  به موازات رادیو داروها ساخته و به سراسر دنیا صادر گردد. این کاری است که باید خیلی زود انجام بشود مسئولین محترم  بایستی از هر گونه کمکی دریغ ننمایند به ویژه اگر بخواند در راستای اقتصاد مقاومتی گامی موثر بردارند. علاوه بر آن این مسئله صادرات گیاهان دارویی را به کل  کشورهای دنیا سبب میگردد.امید است که دانشمندان کشورمان به زودیداروهای گیاهی هوشمند را در برنامه کاری خود داشته باشند در این رهگذر به تعدادی از گیاهان دارویی که توسط مردم  به طور تجربی استفاده میشود  اشاره می نماییم.

زغفران ، پیاز ، زالزالک ، گل مار و چهار کاسبرگ ... که به عنوان درمان برای  بیماری پارکینسون ، عفونت ها ، دیابت ،آنژین صدری، فشار خون از این رده هستند.

پژوهشگران  بر روی تعدادی از گیاهان دارویی در حال کار هستند ولی در مراحل میانی کار وپروسه مربوط قرار دارند.

تیم تحقیقاتی ما و همکاران ودانشجوییان جوان پژوهشگر بر روی این گیاهان کار نموده ودر حال کار هستند.

سعد کوفی ، کلم برگ ، بابونه ، و بومادران در اختلالات گوارشی نظیر اسپاسم ها و زخم معده در حیوان آزمایشگاهی کار و به نتایج مطلوب رسیده است.    

بومادران      

کلم برگ
                                                   

سیر ، پیاز در عفونت های ناشی از باکتری های گرم مثبت وگرم منفی ( مثلا" سالمونلا تیفی موریم  که عامل حصبه است) نتایج  خیلی خوب داده اند.

گیاه سیر همدان بر کاهش ضربان قلب و کم کردن  افسردگی نتیجه درخشانی داده است.

گیاه زنیان ، صبر زرد ، با بونه  قادر هستند علاءم سندرم قطع مرفین را  به طور معنی دار کاهش دهند ولذا  از آنها میتوان داروی ضد اعیاد به مرفین و مواد اپییوییدی تهیه نمود.

گل ختمی بعد از عصاره گیری دردرمان آسم ناشی از هیستامین در خوکچه هندی پاسخ داده است.

عصاره گل بنفشه الموت   درد واسپاسم ناشی از تزریق فرمالین را  کاهش داده است. ومحقیقین می توانند از این گیاه به یک داروی مسکن و  ضد درد  را تولید نمایند.

گیاه سنبل الطیب اثر خودش را در کاهش افسردگی دارویی نشان داده است .

گیاهان خار شتر ، سیر و مورت  کازرون که توانسته اند  دیابت  ایجاد شده با استربتوزوسین را  در حیوانات آزمایشگاهیکاهش دهند.

تمامی موارد در کنگره های داخلی و بین المللی  ارائه و در مجلات و ژورنال ها به چاپ رسیده اند.

ملاحظه میشود گیاهان دارویی دردرمان اختلالات همه ارگان ها ( از جمله معده و ریه ) اثر بخش هستند.

عنایت داشته باشید که زخم معده و آسم بیماری های  مهم دستگاههای گوارشی و تنفسی بود ه ودرمان پیچیده ای دارند.

در حیوانات آزمایشگاهی با هیستامین میتوان آسم و زخم معده ایجاد نمود. البته با آسپیرین در دوز  بالا هم میشود زخم معده تجربی ایجاد و  تحقیقات گیاهی را برای پیشگیری و درمان کار نمود.

اسامی همکارانی که در انجام پروژه های فوق نقش داشته اند عبارتند از:

دکتر عبدالکریم منصوری داروساز و فارماکولوژیست  از دانشگاه جندی شاپور

دکتر محمد هادی کوچک  پزشک و واستاد  فارماکولوژیست  از دانشگاه جندی شاپور

دکترمحمد رضا جلالی ندوشن استاد   پاتولوژیست از دانشگاه شاهد تهران

اسماعیل عباسی کارشناس ارشد فیزیولوژی ادانشگاه علوم پزشگی قزوین

دکتر مینو شهیدی استادیار ایمنولوژیست از دانشگاه علوم پزشکی ایران

دکتر محمدرضا نیاکان استادیار میکروبیولوژیست از دانشگاه شاهد تهران

دکتر حسن جهانی هاشمی دانشیار آمار حیاتی از دانشگاه علوم پزشگی قزوین

دکتر سید روح ا... میری  دانشجوی فوق تخصص مغز و اعصاب از دانشگاه تهران بیمارستان امام خمینی

میر اسماعیل موسوی  مربی  میکروبیولوزی از دانشگاه علوم پزشکی قزوین

دکتر سید شمسا شریعت پناهی عضو هیئت علمی دانشکده پزشکی دانشگاه شاهد بیمارستان مصطفی خمینی

دکتر رضا قره باغی دانش آموخته پزشکی  از دانشگاه شاهد تهران