.           .

           نذر کردم گر از این غم  به درآیم روزی       تا در میکده شادان و غزلخوان بروم
           به هواداری او ذره صفت، رقص کنان         تا لب چشمه خورشید درخشان بروم
           تازیان را غم احوال گران باران نیست         پارسایان ،مددی تا خوش و آسان بروم
           ورچو حافظ  ز بیابان نبرم ره بیرون             همره کوکبه آصف دوران بروم
                                                                                                         "حاقظ"
    
اقدام تحسین برانگیز و قابل ستایش کشاورز خیر روستایی  شهرمان  (جناب آقای جواد خوبان از روستای سراور‌) که با خرید 700 کیلوگرم یونجه بسته بندی شده برای آهوان پناهگاه حیات وحش موته ، شگفتی ساز شد و آن را نذز سلامتی و موفقیت  فرزندش و نیز رفع خشکسالی از طبیعت نمود و نیز در فاصله یک هفته پس از آن ، دست یازیدن کشاورز اصفهانی دوستدار محیط زیست که سه و نیم تن (3500 کیلوگرم) از محصولات مزرعه و علوفه دست رنج خود را به تغذیه علف خواران (کل، بز،قوچ، میش وحشی و آهوان) پارک ملی و پناهگاه حیات وحش کلاه قاضی اختصاص داد، در اینجانب انگیزه ای به وجود آورد تا با نگاشتن این مقاله ، لزوم ایجاد نگاهی نو به ادای نذر در جامعه امروز را یادآوری نمایم.


 خاطر نشان می سازم که  روزنامه جام جم (شنبه 2 مردادماه 1395)  به نقل از آقای خوبان در گزارشی  باعنوان " نذر محیط زیست ، پدیده ای جدید و فرخنده"  آورده است :" یک روز که با اتوبوس از اصفهان بازمی گشتم ، دیدم چند آهو کنار جاده ایستاده اند . اتوبوس در فاصله 50 تا 60 متری آن ها نگه داشته بود و در پنج دقیقه ای که توقف داشتیم ، دیدم بچه یکی از این آهوها دو سه بار می خواست شیر بخورد ، اما مادرش شیری نداشت. خیلی دلم سوخت و اشک از چشمانم سرازیر شد.

                               .   .

 با خود گفتم این زبان بسته ها در این بیابان بی آب و علف چه دارند که بخورند؟ او در ادامه می افزاید : شکر خدا توانستم مقداری علوفه برای آن ها بخرم و در اختیار یگان حفاظت محیط زیست قرار دهم. هرچند برخی از مردم این کار را مسخره می کنند ، اما من کار خودم را می کنم."
                   .

   مفهوم نذر در لغت نامه دهخدا به معنی عهد، پیمان و چیزی را بر خود واجب کردن و در واقع ، پیشکش کردن شیئی یا عملی به نیرویی برتر و مافوق بشری است.  از منظر فرهنگی و جامعه شناسی نیز نذر رفتاری است  که انسان خودش را در برابر پروردگار، پیامبر و امامش مسئول می داند که در ازاء گرفتن حاجت ، آن را ادا کند. آیه 35 سوره آل -عمران ، دقیقا به نذر اشاره دارد ؛ آنجا که مادر حضرت مریم (س) می فرماید: " خدایا فرزندی را که در شکم دارم، برای تو نذر می کنم." نذر اگرچه یک ظرفیت عظیم برای شیعیان است، اما آنچه در این میان باید به آن توجه داشت، گسترش دایره شمولات نذر و عنایت به ضرورت ها و نیازهای جامعه می باشد. آنچه در زمینه "ادای نذر" تا کنون در کشور ما مرسوم بوده و دامنه وسیعی دارد ، نذری غذا در مناسبت های مختلف مذهبی به خصوص دهه اول محرم هر سال است ، که متاسفانه در مواردی بیش از حد طبخ  و توزیع گردیده و حتی زمینه هایی برای اسراف مهیا می سازد. البته این نکته را خاطرنشان می سازم که بنده در روزهای تاسوعا و عاشورا  و ... برای به دست آوردن غذای نذری سر از پا نمی شناسم و همواره ندای مادر مرحومه ام در گوشم طنین انداز است که در هنگام توزیع غذای نذری می گفت:" نذری را از دم شمشیر هم باید گرفت" و ... اما اگر سفارش مولای متقیان حضرت علی (ع) را نصب العین فعالیت های خود قرار دهیم که می فرمایند: "فرزند زمان خویشتن باش" ، باید زمینه های گوناگون ادای نذر را با شرایط موجود جامعه انطباق داد و بر اساس آن عمل کرد. کمک به ازدواج جوانان ، ترویج کتاب و کتاب خوانی، پشتوانه تحصیلی بودن برای یک فرد، ایجاد مراکز آموزشی و پژوهشی ، حمایت از مولف در چاپ کتاب ، حمایت از پژوهشگران در راستای پیشبرد پروژه های تحقیقاتی و ... از مواردی است که می توان در تبیین فرهنگ نذر مورد توجه قرار داد. نگارنده برای روشن نمودن این موضوع  ، ازطریق جستجو در سایت های خبری فعالیت های ویژه  و مواردی جالب توجه را در قالب نذر در پهندشت کشور عزیزمان ایران و نیز سایر کشورهای مسلمان پیدا نمود که می‌تواند راهگشای مخاطبان محترم برای ادای نذر در جامعه باشد.

الف : نذر فرهنگی

نذر فرهنگی ، مشارکتی معنا دار ، آگاهانه  ، عاشقانه و طرحی نو برای زندگی سرشار از لذت معنوی و روح نواز است. به عبارت دیگر طرحی است اجتماعی ، فرهنگی که هدف آن احیای سنت حسنه نذر و ایجاد فرصت برای تمامی افرادی است که می خواهند و می توانند وقت و مهارت خود را نذر کنند.
            
               در محفل عاشقان قرار دگری است        وین باده ناب را خمار دگری است
              هر علم که در مدرسه حاصل گردد         کاری دگراست و عشق ، کار دگر است 
 
یکی ازمواردی که در چارچوب نذر فرهنگی  در مناطق مختلف کشور اجرا می شود، نذر کتاب است. ایده "نذر کتاب" ازسوی مدیر انتشارات هزاره ققنوس در سال 1388 مطرح گردید . او در این رابطه می گوید:" ما نمی خواهیم کتاب ها در قفسه کتابخانه ها زندانی شوند. تلاش ما ترویج سنت حسنه نذری دادن برای یک محصول فرهنگی مثل کتاب است؛ فرهنگ نذری فقط برای غذای جسم نیست؛ بلکه می توان غذای روح مردم را نیز تامین کرد. از این طریق در جهت ترویج فرهنگ مطالعه به قطع درختان کمتر نیازمند می شویم  و به محیط زیست کمتر آسیب رسانده می شود ، زیرا هر کتاب خوب و مفید را چند نفر می توانند مطالعه کنند." خوشبختانه این طرح بعد از چند سال از اجرا از سوی ناشران متعدد با اقبال مواجه شده است.  
                        .
به عنوان نمونه در دهه اول محرم سال 1394 تعدادی از جوانان اهوازی در طرحی ابتکاری ، غرفه ای برای ادای نذر خود برپا کردند. در این غرفه کتاب های متنوع با موضوع های مختلف روی میز  منظم چیده شده بود و هرکس می توانست به انتخاب خودش هر تعداد کتاب که دوست داشته باشد را بردارد.( گزارش خبرگزاری مهر از ابتکار مردم اهواز با عنوان " نذرهایی که خوردنی نیستند"- یکشنبه 3 آبان ماه 1394) – در اردبیل هم غرفه های کتاب با استقبال مردم در تاسوعا و عاشورای حسینی مواجه گردید که شعار "‌با نذر کتاب یک شمع در حرم آگاهی بیفزاییم" ، برجستگی خاصی داشت.

   اگر بخواهیم در باره نذری های فرهنگی ماه رمضان سال جاری (1395) سخن بگوییم، بیش از هر نام ، نام سید جواد هاشمی بازیگر و کارگردان سینما و تئاتر به چشم می خورد که در رسانه ملی هم چهره ای شناخته شده محسوب می گردد. او از 25 سال پیش تا کنون در ایام ماه مبارک رمضان تئاترهای مذهبی را روی صحنه می برد و جالب این که هیچ یک از عوامل آن دستمزدی دریافت نمی کنند و همه شریک این نذر فرهنگی می شوند.
                           .  
"دکتر طاها عبدالعزیز" مسلمان هندی الاصل تانزانیایی در مورد نذورات عاشورا می گوید: " در هندوستان بیشتر نذورات در روز عاشورا ، توسط معتمدین مساجد جمع آوری می شود و چندین بورس تحصیلی به نام امام حسین (ع) تعریف می شود.  دانشجویان منتخب و متقاضی برگزیده شده و برای ادامه تحصیل در رشته های پزشگی و مهندسی به کشورهای پیشرفته اعزام می گردند و بعد از اتمام تحصیل به کشور مراجعه و تحت عنوان " نذر امام حسین(ع)" به مسلمانان خدمت می کنند.

نذر دشوار آیت الله العظمی بروجردی "ره" یرای تندی نکردن با دیگران ، آن را به یکی از متفاوت ترین نذرهای ایرانی معروف کرد. حضرت آیت الله العظمی بروجردی زمانی که در بروجرد ساکن بودند، نذر کردند اگر نتوانند خشم و عصبانیت خود را کنترل کنند، و به دیگران تندی نمایند، یک سال روزه بگیرند. ایشان یک روز در حین مباحثه علمی با یکی از شاگردان خود عصبانی شدند و با او بلند صحبت کردند. بعد از آن ، چون عهد خود را شکسته بودند، به مدت یک سال ( به غیر از روزهای حرام) روزه گرفتند. نذر آیت ا...العظمی بروجردی برای تادیب نفس شان ، اگرچه دشوار و بزرگ بود، اما هستند کسانی که با نذرهای کوچک و نمادین ، انگیزه های اجتماعی و دینی شان را به نمایش می گذارند.
                         .

چند سال قبل ، چند جوان خوش ذوق در کربلا نذرشان را به گونه دیگری ادا کردند که از چشم هیچ رسانه ای در جهان اسلام مخفی نماند. آن ها گوشه ای از حرم حضرت ابوالفضل العباس (ع) نشستند و به طور صلواتی کفش های زائران را واکس زدند تا هم غبار از پای زائران زدوده باشند و هم جنبه اجتماعی و پرمهر دین را نشان دهند. جنبه ای که یک اندیشمند غیر مسلمان هم با درک آن نامش در صف نذرکنندگان قرار گرفت.

   "آنتوان بارا" فرزند یوسف بارا نویسنده و اندیشمند فرانسوی ، یکی از کسانی بود که با نذر متفاوتش سر زبان ها افتاد. او با وجود این که مسیحی است در سن 70 سالگی و در روز اریعین سیدالشهدا(ع) با هیات های عزاداری پیاده روی کرد تا به گفته خودش گوشه ای از رنج های قافله حضرت زینب (س) را لمس کند. او که کتاب " حسین در اندیشه مسیحیت " را نوشته ، در باره این کارش می گوید:" هیچ انسان منصفی منکر فضیلت های امام حسین (ع) و انقلاب بزرگش نمی شود. او وارث رسول الله (ص) است و شباهت بسیاری به حضرت عیسی (ع) دارد. من نذر کرده بودم پیاده به این زیارت بیایم و این تجربه منحصر به فردی بود. در این سفر چیزی جز زیبایی ندیدم."

نذرها اگرچه بیشتر انگیزه های فرهنگی و اخلاقی دارند، اما در مواردی بهانه های سیاسی هم نذری های متفاوت را در پی داشته است. معروف ترین نذر سیاسی تاریخ معاصر را به فتحعلی شاه قاجار نسبت می دهند. او در ایام جوانی  نذر کرده بود که اگر به سلطنت برسد اولا از قم مالیات نگیرد ، ثانیا آن را آباد کند که البته بعد از جلوس فقط به شرط دوم وفا کرد و با آن که پادشاه خسیسی بود، در کمال سخاوت برای تعمیر و تزیین شهر قم تلاش کرد. او گنبد حضرت فاطمه معصومه (س) را با خشت های مسی زراندود و تزیین کرد و یک بیمارستان ( دارالشفاء) ، یک مدرسه علمیه و یک مهمان سرا در شهر قم بنا کرد.

ب : نذر کاشت درخت
  
درخت در اندیشه ایرانیان همچون حلقه اتصال انسان با عالم هستی است. از آن رو که به سوی آسمان سر برمی کشد و ریشه ای استوار در خاک دارد. بر همین اساس درخت در صحیفه ذهن او در گذر تاریخ وجهی مقدس یافته و هدف نذر و نیاز عامه مردم از قبیل کمک به تهیدستان ، مسافران ، ثواب اخروی ، پاک کردن گناهان و شفا گرفتن و ...قرار گرفته است. در برخی مکان ها مردم به درختانی مانند سرو کاشمر، که پیشینه ای دیرینه داشته و کهن سال اند، دخیل می بندند و نذرهایی که بیش از از هر چیز مفهومی از سبزینگی ، باروری ، رویش و زایش را در خود دارند ، مطرح می سازند.باور به این درخت در دوران عباسیان آن چنان گسترده شد که خلیفه دستور داد آن را ببرند.
                          .

   جعفر شهری در جلد سوم کتاب "طهران قدیم " هنگام توصیف تفریح ها و مسافرت های بیرون شهر تهرانی ها ، به نقش درخت توت و میوه آن در کمک به مسافران اشاره ای جالب توجه دارد: " دیگر از اسباب جلب ییلاقی و مسافر و زائر به این مکان ( امامزاده داود) یکی هم وجود درخت های توت وقفی در مسیر و محل و اطراف آن بوده که اهل خیرهایی کاشته ، نذر زوار امامزاده داود کرده بودند ، که خود تنقل و بلکه غذای زائران را تشکیل می داد. دکتر ناصر تکمیل همایون تاریخ نگار و تهران شناس در این باره می گوید: " درخت توت از جمله درختان محبوب در بسیاری از شهرها از جمله تهران به شمار می آمد ؛ حتی در دوره های پیش از قاجاریه و صفویه ، در بسیاری از مسیرهای کاروان روی تهران ، مردم درخت توت می کاشتند و نذر می کردند تا مسافران و رهگذران از آن ها بهره بگیرند . اساس این نذر برای برطرف ساختن گرسنگی و تشنگی مسافران بوده است.

نذر همسایگان

تمام موجودات زنده ، مخلوقات خداوند هستند و حق حیات برای آن ها محفوظ است. چقدر زیباست که به موجودات زنده اطراف مان توجه بیشتری نموده و برای آن ها نیز سهمی در زندگی قائل شویم ؛ چرا که ما انسان ها باعث آلودگی محیط زیست و از بین رفتن زیست گاه های طبیعی آن ها شده ایم. اعضای سازمان مردم نهاد "مکتب حرمت حیات " به عنوان مدافعان محیط زیست ، طبیعت و حیوانات در کشور ، جمعه هر هفته برنامه غذا رسانی را با عنوان " نذر همسایگان " برای حیوانات در سطح شهر، پارک ها و باغ وحش ها اجرا می کنند. آن ها بر این باورند که حیوانات اطراف مان همسایگان ما هستند و انسان ها نباید نسبت به هیچ نوعی از موجودات زنده بی تفاوت باشند. اعضای این سازمان مردم نهاد صبح جمعه هر هفته ، در رستورانی دور هم  جمع می شوند و به صورت گروهی غذا آماده کرده و بین حیوانات سطح شهر ، خارج از شهر و باغ وحش ها تقسیم می کنند .آن ها امیدوارند با این حرکت انسانی بتوانند در حمایت از حیوانات به صورت گسترده فرهنگ سازی کنند. 


اعضای  " مکتب حرمت حیات" به سرکار محترم خانم دکتر معصومه ابتکار رئیس سازمان محیط زیست کشور به خاطر جلوگیری از قربانی کردن گوسفندی به میمنت ورودشان به  شهرستان اراک ، لوح تقدیر سپاس و مهربانی  به ایشان اهدا نمودند.خوشبختانه فعال زیست محیطی شهر ما جناب آقای مهندس حسین عبیری گلپایگانی هم در این زمینه ساعی و کوشا هستند و با بسیج علاقمندان به تنوع زیستی و محیط زیست گام های ارزنده ای در این زمینه برداشته اند . البته تلاش ایشان به این فعالیت منحصر نگشته و همراه با داوطلبان سالی چند بار بخش هایی از کوه دماوند را از زباله ها پاک سازی می کنند. علاوه بر آن ایشان طرح هایی را برای ادای نذر نسبت به حفاظت از محیط زیست  با عنوان  " نذری های ماندگار" مطرح ساخته اند که امیدواریم به رشته تحریر درآورده و در دسترس دوست داران طبیعت قرار دهند.

نذر سلامت

   یکی از نذرهای متفاوت رمضان امسال (1395) ، نذر سلامت بود که از سوی دانشجویان مهاجر افغانی رشته های پزشگی در مشهد مقدس برگزار شد. یکی از دانشجویان در این رابطه می گوید: " با همکاری اهالی محل ، مسجد حضرت  ابوالفضل (ع) منطقه گلشهر از توابع مشهد، در اختیار ما قرار گرفت تا ایستگاه نذر سلامت را در آن جا برپا کنیم و بتوانیم به همه شهروندان اعم از افغانی و ایرانی ، خدمات پزشگی رایگان ارائه دهیم. اسم این نذر ، " طرح رایگان پایش سلامت " بود که با کنترل دیابت ، کنترل فشار خون  ، تعیین سایر شاخص های  سلامت و مشاوره انجام گردید . استقبال مردم به حدی  بالا بود که ما تقریبا هر روز از ساعت 12 ظهر تا 7 شب مراجعه کننده داشتیم."
   علاوه بر آن جمعی از پرستاران  بیمارستان ها  نیز در قالب نذر سلامت  دقیقا مانند مورد بالا ،  خدماتی را از هشتم تا یازدهم محرم از طریق دو ایستگاه پایش سلامت ، صلواتی به هزاران نفر از عزاداران حسینی ، زائرین  و مجاوران  حرم رضوی ارائه  نمودند 


 در راستای ابتکار و خلاقیت در " ادای نذز" جا دارد از نذر خون
 بخصوص در روزهای تاسوعا و عاشورا، نذر ورزش ( تهیه و توزیع وسایل ورزشی برای جوانان )، نذر اشتغال  برای ایجاد کارگاه به منظور  ایجاد شغل و کاستن بیکاری و ... اشاره نمایم. به عنوان مثال در بجنورد  تاجری  هر سال یک کیلو نخ و از هررنگ 200 گرم  در قالب نذر به نیازمندانی می دهد که بافنده  فرش هستند ، اما برای خودشان کار می کنند.

                .
  
بدون تردید نمونه های فراوان دیگری در سطح کشور و سایر مناطق اسلامی  در زمینه " ادای نذر " وجود دارد که باید ترویج گردد.
     در پایان تمایل دارم  یک دغدغه  جدی را با مخاطبان عزیز در میان بگذارم.   هر سال در روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی درمناطق مختلف شهری و روستایی  ایران از جمله  گلپایگان ، پس از صرف غذا ، ظرف های یک بار مصرف به صورت زننده ای در سطح معابر عمومی و جوی های  آب پخش می گردد. اگرچه  سال گذشته، جمعی از اعضای تشکل های مردمی زیست محیطی شهرمان متعهدانه  نسبت به جمع آوری آن ها اقدام نمودند ، که جای تقدیر وتشکر دارد ؛ اما ای کاش  مردم ما باور می کردند که  اکثر ظرف های یک بار مصرف ، علاوه بر ایجاد سرطان، وقتی در سطح زمین پخش  و پراکنده می گردند ، مانع از تنفس زمین و خاک گردیده و با جذب نشدن در گردونه طبیعت ،آسیب فراوانی به سلامت زیست بوم و انسان ها وارد می سازند.
          .

پیشنهاد بنده این است که همشهریان عزیز در ایام عزاداری  حضرت اباعبدالله الحسین (ع)  نذر کنند که اولا  ظرف های غذای یک بار مصرف را پس از صرف غذا  در جایگاه های مخصوص که از سوی شهرداری تعیین شده ، قرار دهند و ثانیا به اندازه توان خود درجمع آوری آن ها و پاکسازی شهر، مشارکت داشته باشند.بدیهی است که هر یک از ما در این رابطه باید احساس مسئولیت نموده و ایمان بیاوریم که اگر به نذر خود در مقابله با دشمنان طبیعت جامه عمل بپوشانیم ، اجری بزرگ و پاداشی نیکو در انتظارمان خواهد بود.