در آیینه تاریخ (قسمت چهارم)
افلاطون معمار اصلی فلسفه سیاسی
گرد آوری و تنظیم: علی اکبر جعفری
...
بنام خداوند جان و خرد
کزین برتر اندیشه بر نگذرد
در قسمت پیش بعد از اشاره به فرهنگ «گفتار بنیاد» و «نوشتار بنیاد» (و تفاوت آن دو) به زندگی پُر فراز و نشیب سقراط و حریان محاکمه و مرگ وی پرداختیم و اینکه شعار او خودت را بشناس، بود. از تکیه آن حکیم فرزانه بر اختیار انسانی (در برابر جبرهای دست و پاگیر) و از روش سقراطی که بر اساس سؤال و جواب متوالی و هدفمند بناشده بود هم، صحبت شد.
در این قسمت به زندگی یکی از شاگردان او افلاطون میپردازیم که 427 پیش از میلاد به دنیا آمد و حدود هشتاد سال عمر کرد. وی سال 347 (پ. م) درگذشت.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
آثار افلاطون به صورت گفت و شنود است
در میان فرهنگ ورزان بزرگ تاریخ چندین نفر از جایگاه ویژهای در شکلدادن به اندیشه و معرفت کنونی جهان برخوردارند. از سقراط که بگذریم، میتوان از افلاطون و ارسطو، همچنین از کانت و نیچه و ویتگنشتاین Wittgenstein نام برد.
...
نخستین فیلسوفی که آثار مکتوب از او به جا مانده، افلاطون است. پدرش برای او بهترین معلم موسیقی، فلسفه، ژیمناستیک، ادبیات و ریاضی را گرفت و فیثاغورث تأثیر زیادی در او گذاشت. افلاطون در بیست سالگی برای تکمیل معارف خود شاگرد سقراط هم شد.
...
آثار افلاطون حاصل مناظره و گفت و شنودهای اوست. مهمترین کتابی که از وی به جای مانده رسالهٔ جمهور(جمهوریت) است.
رسالهٔ جمهور، حاصل مکالمات سقراط با برادر افلاطون و چند فرد دیگر است.
...
اندیشههای افلاطون در زمینه دمکراسی، بیش از هر فیلسوف دیگری در شکل گرفتن افکار اندیشمندان معاصر نفوذ داشتهاست. وی در کتاب جمهور؛ جامعه، حکومت، دولتمرد و قانون را پایههای مشترک دمکراسی تعریف میکند.
(دمکراسی از دو کلمه یونانی Demos = مردم وKratos=حکومت تشکیل شده است.)
...
اثر دیگر افلاطون ضیافت یا سمپوزیوم است که رسالهای دربارهٔ عشق است. این رساله یک حالت روایت گونه و داستانی دارد و در یکی از مهمانیهای آتن که سقراط نیز حضور دارد اتفاق میافتد. در کتاب ضیافت، به عشق افلاطونی (کشش عاطفی بدون روابط جنسی میان دو نفر) هم، اشاره شدهاست.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
آکادمی افلاطون
هنگامی که سقراط جام زهر را سرکشید، تاثیر عمیقی بر افلاطون نهاد. وی در آنزمان بیست و نه سال داشت و دوران درازی شاگرد سقراط بود. جریان دادگاه استادش را با حساسیت و تاثر فراوان دنبال میکرد و در اولین اثرش به «دفاعیات سقراط» پرداخت.
افلاطون پس از مرگ سقراط، در آتن نماند و مرکز فعالیتهای فلسفی و آموزشی خودش موسوم به آکادمی را به خارج از آتن انتقال داد. کلمه آکادمی پس از افلاطون بر سر زبانها افتاد و همین امروز نیز به مراکز علمی و دانشگاهی اطلاق میشود. وی کلمه آکادمی را از نام آکادموس Academus که یکی از قهرمانان یونان باستان بود، برگرفت. در آکادمی، رشتههای گوناگونی شامل ستارهشناسی، زیستشناسی، اخلاق، کلام و بخصوص ریاضی(هندسه) تدریس میشد.
...
گفته میشود نخستین نطفههای تفکر و اندیشه در علوم سیاسی و نظریه دولت، همچنین منطق، فلسفه و روان آدمی از سوی افلاطون پیریزی شدهاست. البته مهمترین موضوع آموزشی آکادمی، فلسفه بود که در یونانی به معنای عشق به معرفت و دانایی است.
...
افلاطون پس از محکومیت ظالمانه سقراط به عدم حقانیت خشونت، باوری عمیق یافت و برای دستیابی به پاسخ مربوط به چگونه زیستن، از انسان شناسی و اخلاق گرفته تا نظام سیاسی و عدالت را همراه با دانشجویانش در آکادمیهای فلسفی مورد گفتگو و تعمق قرار داد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
افلاطون و نُخبهگرایی
نظرات افلاطون پس از 2500 سال همچنان از پرنفوذترین آموزهها در دنیای سیاست است. وی در رساله جمهور معیارهایی جهت گزینش شایستهترین افراد برای حکومت پیش میکشد.
خمیرمایه اصلی اندیشه او نخبهگرایی بود و بر نقش و جایگاه کلیدی دانشمندان، کارشناسان و متخصصان در اداره امور جامعه تأکید داشت. اقلاطون معتقد بود قدرتگیری توده عوام که اسیر احساسات و روزمره گرایی هستند، شیرازه جامعه را از هم میگسلد و لذا قدرت واقعی باید در اختیار نخبگان قرار گیرد.
منظور او از نخبگان کسانی هستند که با مرارت به کسب دانش نائل شده و به فضایل انسانی از جمله عدم سوءاستفاده از قدرت شخصی دست یافتهاند. به اخلاق نیک خیلی بها میداد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
افلاطون دغدغهی معرفت داشت
ذهن انسان جایگاه ویژهای در اندیشه افلاطون داشت.
پرسش اصلی که سالها فکر او را بخود مشغول داشت این بود که آیا در جهان هستی که همه موجودات در حال دگرگونی هستند، چیزی وجود ندارد که جاودانی و تغییر ناپذیر باشد؟ آیا خود تغییر هم تغییر میکند؟
برای مثال فلان خاطره آدمی از یک موضوع خاص، ثابت است هرچند آنرا در اشکال گوناگون تعریف میکنیم.
با مسامحه مثل آب، که در هر ظرفی به یک شکل خود را نشان میدهد (در کاسه، در لیوان، در لوله آزمایشکاه، در جویبار...) اما اصل آن ثابت است و به آن آب میگوییم. حتی در اوضاع مختلف هرچند به شکل مایع، بخار یا جامد (یخ) درمیآید اما باز همان آب است.
...
سوفسطاییان (که کارشان بیشتر ایرادگیری بود تا نقد)، برای زیر سوال بردن هرگونه معرفت، همواره بر تغییر و سیلان حاکم بر جهان استناد میکردند. اما افلاطون میگفت اگر همه چیز هیشه دگرگون شود، امکان شناسایی قابل پذیرش نخواهد بود. او نقطهی تکیهگاه معرفت را از جهان سیالِ در حال شدن خارج کرده و به جایی میبرد که دست هیچ بیثباتی و تغییری بدان نرسد.
وی برای تبیین هستی شناختی جهان، و نجات معرفت از چنگال تغییرات دائمی جهان محسوسات به طرح نظریه مُثُل و تمثیل غار Allegory of the Cave پرداخت.
تمثیل غار میخواهد بگوید احتمال اینکه تصورات و عقاید انسانها خیالی و نادرست اباشد، کم نیست.
...
غار و تیرگیهایش، بیانگر زندگی این جهان روزمره ماست و
ما بی توجه به کنه مسائل گرفتار سایهها شده از حقیقت غافل میمانیم. یک دلیلش این است که با غار خو گرفته، با نور و روشنی بیگانهایم. به زبان افلاطون، آنچه ما میبینیم نه حقیقت (نه مُثُل و ایدهها)، بلکه سراب و سایه است.
...
افلاطون میگوید اگر یکی از غارنشینان فرصت پیدا کند به بیرون راه یابد، میبیند که جهان چیز دیگری است. سراب و سایهای که حقیقت میپنداشت نیست. او خورشیدی میبیند که همه جا را روشن میکند و متوجه مسائلی میشود که در مخیلّه غارنشینان هم نمیگنجد.
بدرستی حدس میزند اگر اکنون به غار برگردد و برای بقیه ماجرا را بازگوید، آنها با ناباوری بدو خواهند نگریست، ولی، این در اصل قضیه تغییری ایجاد نخواهدکرد. او جهان واقعی را دیده و درحال بازگویی حقیقت است.
افلاطون، درک فلسفی خود را از جهان واقع و حقیقت اشیاء را نیز همانند دریافتی میداند، که فرد رها شده از غار در بیرون غار میبیند. امری که عملاً انسانهای معمولی درگیر در زندگی روزمره، از عهده آن برنمیآیند.
در یک کلام، اساس حکمت افلاطونی براین است که محسوسات ظواهراند، نه حقایق. و عوارضاند و گذرنده، نه اصیل و باقی. حالا به نظریه مُثُل برگردیم.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
نظریهی مُثُل Platos Theory of Forms
نظریهی مُثُل را بیتردید میتوان نقطهی ثقل و اتکای فلسفهی افلاطون دانست که کل منظومهی فکری وی، اعم از هستیشناسی، معرفتشناسی، منطق، اخلاق، سیاست و حتی هنر بر مدار آن میچرخد.
افلاطون در ازای عالم مُثُل از اصطلاح ἰδέαἰ ( (Ideas استفاده میکند که در زبان یونانی اسم جمع Idea است. ریشه این اصطلاح به معنای دیدن است. با این توضیح که «دیده شدن با نگاه جان» بر «دیده شدن به چشم سر» [یعنی وجه عقلانی بر وجه محسوس] غلبه دارد.
...
افلاطون ایدهها یا عالم مُثُل را به عنوان بالاترین و والاترین مرتبهی هستی جای میدهد. (مُثُل جمع مثال نیست)
وی از حیث هستیشناختی به عالم مُثُل معتقد است و پرداختن به آن (به ایدهها) را بالاترین نوع دانش و مصداق علم حقیقی و راستین میشمرد.
افلاطون وجود جهان محسوسات را انکار نمیکند، اما اطلاق جهان حقیقی، یا «آنچه هست» را صرفا در خور عالم مُثُل میداند که لایتغیّر است.
تکیه کلامش این بود که ایدهها وجود مستقلی برای خود دارند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مُثُل افلاطون و اشارات مولوی
افلاطون اولین کسی است که با نظریه مُثُل، اصالت عالم غیرحسی یا عالم غیب را برجسته کردهاست. نظریهای که درجای جای مثنوی (مولوی) نیز، مجال تعبیر یافته و امثال ابن سینا، شیخ اشراق(سهروردی)، صدرالمتألهین و ملا هادی سبزواری...هم در مورد آن نوشتهاند.
در مثنوی مولوی تمثیل صیاد سایه، یادآور حال کسانی است که در غار افلاطون، اسیر سایه ها هستند اما پایشان را در یک کفش میکنند که به حقیقت دست یافتهاند.
مرغ بر بالا پران و سایهاش
می دود برخاک پران مرغ وَش
ابلهی صیاد آن سایه شود
میدود چندانکه بی مایه شود
بی خبر کان عکس آن مرغ هواست
بی خبر کی اصل آن سایه کجاست
تیراندازد به سوی سایه او
ترکشش خالی شود از جست وجو
ترکش عمرش تهی شد عمر رفت
از دویدن درشکار سایه تفت
...
همچو صیادی که گیرد سایهای
سایه کی گردد ورا سرمایهای
سایه مرغی گرفته مرد سخت
مرغ حیران گشته بر شاخ درخت
کین مَدِمَّغ بر که میخندد عجب
اینت باطل اینت پوسیده سبب.
مُدَمَغ = متکبر و پُرنخوت
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
هندسه کلید باز کردن قفل اسرار جهان
افلاطون علاقه زیادی به ریاضی داشت. میگفت نتیجه عملیات ریاضی هر چند بار که تکرار شود، تغییر نمیکند و از این نظر آنرا «مطمئن ترین دانش» مینامید. بخصوص روی ثابت ها در ریاضیات تآکید می کرد و میگفت تغییر در آن جای ندارد. برای مثال نسبت محیط دایره با قطرش دچار سیلان نمیشود…
بر سر در آکادمی افلاطون نوشته شده بود: کسیکه هندسه نمیداند وارد نشود.
Let no one ignorant of geometry enter.
او معتقد بود هندسه کلید باز کردن قفل اسرار جهان است. یادآوری کنم که اجسام افلاطونی Platonic Solidsاشاره به نظرات اوست.
اجسام افلاطونی
یک جسم افلاطونی، یک شیء محدب چند وجهی سه بعدی است که تمامی وجههای آن چند ضلعیهای همنهشت میباشند با اضلاعی به طول مساوی و زوایای هم درجه و برابر. همچنین دارای تعداد یکسان از وجههایی است که در هر رأس به هم برخورد میکنند. مشهورترین مثال از یک جسم افلاطونی، مکعب است که وجههای آن شش مربع یکسان میباشند.
یک چندوجهی کوژ(محدب)، جسم افلاطونی است، اگر و تنها اگر:
1- همهٔ وجههای آن چندضلعیهای منتظم همنهشت (هم شکل و هماندازه) باشند.
2- هیچکدام از وجههای آن با هم تلاقی نکنند، مگر در اضلاع آن.
3- تعداد یکسانی از وجهها در هر یک از رأسها به هم برسند.
یونانیان قدیم ثابت کردند که تنها پنج جسم افلاطونی را میتوان ساخت:
چهار وجهی، مکعب، هشت وجهی، دوازده وجهی و بیست وجهی
برای مثال، بیست وجهی، دارای 20 وجه میباشد که همهی آنها به شکل مثلثهای متساوی الاضلاع هستند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پانویس
افلاطون از چهار جریان معرفتی بهره میبرد: استادش سقراط، فیثاغوریان، «هراکلیتوس» و «پارمنیدس».
از سقراط و فیثاغورث که بگذریم، افلاطون از یک سو تحت تأثیر اندیشهی هراکلیتوس بود، و از سوی دیگر، متأثر از پارمنیدس و شاگرد خلفش «زنون».
...
در نگاه و دیدگاه هراکلیتوس، همه چیز در تغییر و سیلان مطلق است. «در یک رودخانه نمیتوان دو بار وارد شد، بار دوم نه رودخانه آن رودخانه است. نه آدم آن آدم»
پارمنیدس، اساس جهان را مبتنی بر ثبات و وحدت میدانست و معتقد بود هرگونه کثرت، حرکت و تغییر توهمی بیش نیست.
افلاطون، اما از یک سو بر حرکت و سیلان و تغییر دائمی تاکید داشت و سوی دیگر بر ثبات و سکون. او کوشید تا با فراتر رفتن از دوگانهی هراکلیتی/پارمنیدسی، راه سومی را بگشاید که نه وحدت و ثبات را نادیده بگیرد، نه کثرت و تغییر را.
...
علیاکبر جعفری
پاییز 1395
اين مطلب تاکنون 8428 بار مشاهده شده است.مطالب مرتبط با استاد علياكبر جعفري سیمای فرزانگان- مروری بر زندگی هنری استاد اکبر گلپایگانی سیمای فرزانگان 14- استاد رضا خوشنویسان الگویِ نظم و ادب و متانت سیمای فرزانگان- استاد مرتضی شهیدی روایتگر عرفان و ادب فارسی رُشدیه و مدارس جدید دبیرستان گوگد و روایت عشق - استاد علی اکبر جعفری شعله ی امید. سیمای فرزانگان- زنده یاد آقای حسن موسوی معلم عشق و معرفت - استاد جعفری جوجه اردک زشت سیمای فرزانگان (13) - استاد پروفسور دکتر محمد حسن خالصی سیمای فرزانگان12- ( زنده یاد استاد عبدالحسین مصحفی ) سیمای فرزانگان 11 - استاد دکتر مظاهر مصفا سیمای فرزانگان(10) - پروفسور فضل الله رضا سیمای فرزانگان (8) - دکتر محمد ابراهیم صافی یادی از دکتر غلامحسین مصاحب . به مناسبت هفته ی جهانی ریاضیات " پائیز " بهار عارفان عاشق پرواز. شاد بودن هنر است در آیینهِ تاریخ (قسمت یازدهم) انقلاب آمریکا در آیینهِ تاریخ (قسمت دهم) انقلاب صنعتی اروپا و پیامدهای آن سیمای فرزانگان 1 - دکتر علی عمیدی پاسخ به معماهای هندسی(1) پروفسور مریم میرزاخانی، ذهن زیبا، اندیشه پویا، فروتن و شکیبا در آیینه تاریخ (قسمت نهم) - عصر روشنگری، ادامه دوران رنسانس در شرایطی تازه در آیینه تاریخ (قسمت هشتم) رنسانس کشف دوباره انسان و جهان در آیینه تاریخ (قسمت هفتم)-سدههای میانه ، انجماد فکری و حاکمیت تمام عیار کلیسا برف نو برف نو سلام سلام صبح صادق ندمَد تا شب یَلدا نرود در آیینه تاریخ (قسمت ششم) -اساطیر یونان و آثار حماسی هومر در آیینه تاریخ (قسمت پنجم) - ارسطو بنیانگذار منطق در آیینه تاریخ (قسمت چهارم) افلاطون معمار اصلی فلسفه سیاسی در آیینه تاریخ (قسمت سوم) سقراط یونان و روم باستان (قسمت دوم) یونان و روم باستان ( بخش اول ) قلم، نگارنده اندیشه بر کاغذ دانش برترین شرف آدمی است خانه تکانی فرزند زمان خویشتن باش پشت صحنه حضور استاد علی اکبر جعفری در برنامه زنده سیمای خانواده سیمای فرزانگان (7) - مروری بر زندگانی استاد بزرگوار، معلّم و خیّر والامقام محمد مهدی صحت فرهنگ ، نظم ، قانون - بخش دوم فرهنگ ، نظم ، قانون - بخش اول سیمای فرزانگان(6) - شادروان استاد سید حسن نوربخش(دبیر) نیلوفری در سایه سار بید مصاحبه دانش آموزان با استاد علی اکبر جعفری نشانی نوروز یک کهکشان ستاره (بخش اول) حکیم ابوالقاسم فردوسی ) سیمای فرزانگان 2 - شادروان استاد علی وکیلی یلدا شب گرم مهربانان جاودان باد سیمای فرزانگان گلپایگان - دکتر علی عمیدی لبخند تکنولوژی واحساس داستان يک زندگي رفتارهاي مخرب مغز قورباغه ها یاد باد آن روزگاران ياد باد تاشقایق هست زندگی باید کرد انسانها... يلدا شب گرم مهربانان جاودان باد شب چله (یلدا) شب زایش خورشید و آغاز سال نو میترایی پلي بين كوير و دشت پرستوها به لانه بر میگردند سخنان پیام آور کربلا حضرت زینب(س) در مجلس یزید رنگين کمان آرزوها زندگی درعصر رايانه سیمای فرزانگان (5) - مرحوم استاد منوچهر خالصی سیمای فرزانگان (4) - مهندس علیقلی بیانی ، فرزانهای از جنس آب سیمای فرزانگان(3) - دکتر فضل الله اکبری عشق و دوستي وصيت داريوش به خشايارشا زيباييهاي رياضي: فراكتالها سیاه چاله های ریاضی زيباييهاي رياضي - كاشيهاي خود پوشاننده سرگذشت عدد "پی" استاد پرویز شهریاری اندیشمند و ریاضیدانی عاشق بود معلم و شاگرد سیمای فرزانگان 2 - شادروان استاد علی وکیلی سيماي فرزانگان ۱ - دكتر علي عميدي رمز و راز جاودانگی انسان محور توسعه است ماه و پلنگ معلم قافلهسالار عشق است (3) معلم قافلهسالار عشق است (2) معلم قافله سالار عشق (1) بر فراز کهکشانها لهجهي گلپايگاني شكر است آواي چلچلهها گلبانگ توحيد در طلوع شقايق از سكون مرداب تا خروش دريا بين مرگ و زندگي چارلی چاپلین به راستی یک معلم بزرگ است
| | |