مسجد حاج ملاعلی

    شهر گلپایگان از زمان های قدیم خاستگاه عالمان و فقیهان ارزشمندی بوده که هنوز هم بسیاری از این عالمان با وجود اینکه چهره های درخشانی در آسمان علم و دانش و فقاهت بوده اند،هنوز برای اهل گلپایگان ناشناخته و مهجور مانده اند. یکی از این عالمان بزرگوار مرحوم حاج ملاعلی گلپایگانی می باشند.

    حاج ملاعلی فرزند حاج غفار معروف به حاج ملا علی عمیدی از نوادگان مرحوم شیخ بهایی بودند و جد بزرگ و سر سلسله بعضی از خاندان عمیدی در گلپایگان می باشند. ایشان از شاگردان مرحوم آیت الله حاج ملا علی کنی و استاد آیت الله سید جمال گلپایگانی و آیت الله حاج آقا رضا قاضی زاهدی بودند. ایشان عالمی جلیل القدر و فقیهی بزرگوار بودندو در سال 1327 هجری قمری وفات نمودند.

     از آثار باقی مانده از ایشان مسجدی در گلپایگان است که به نام خودشان مسجد حاج ملاعلی معروف می باشد.پس از وفات ایشان مدتی جنازه ایشان به شکل امانت در مسجد خودشان قرار داشته و سپس به نجف اشرف منتقل می شود و در قبرستان وادی السلام نجف به خاک سپرده می شود.

      شبستان مسجد مرحوم حاج ملا‌علی حدود 200 تا 250 سال قبل در خیابان مسجد جامع و در کناریک حمام قدیمی  مشهور به دشتک ، ساخته می شود. حمام دشتک از ارزشمندترین آثار تاریخی گلپایگان با معماری سنتی بسیار زیبا بود.اما متاسفانه بر اثر بی مهری ها و عدم توجه به ارزشمندی آثار و میراث تاریخی و فرهنگی گلپایگان، به فروش رسانده شد و نابود شد.

  حدود 100 سال قبل نیز یک مسجد بر روی شبستان مسجد ساخته می شود. برخی از مورخان قدمت   ساخت شبستان مسجد مرحوم حاج ملا‌علی گلپایگان را 400 سال پیش تخمین زده‌اند. این نظریه در صورتی درست به نظر میرسد که شبستان مسجد قبلا احداث شده و احتمالا توسط مرحوم حاج ملاعلی بازسازی شده باشد یا مسجد احداث شده بر روی شبستان ،توسط حاج ملاعلی ساخته شده باشد.

     برای ساخت شبستان مسجد از الگوی پلان چهارطاقی استفاده شده و در ساخت آن  مصالح مقاوم مانند ساروج و آجر به کار رفته است. ایجاد نقش‌های هندسی در آجر کاری و نقش‌اندازی آجری که به وسیله فرورفتگی و بیرون‌زدگی رگ‌چین آجرها انجام می‌شده از ویژگی‌های معماری در ساخت این مسجد است که ریشه در معماری دوران سلجوقی دارد.

    در شبستان مسجد حاج ملا‌علی ‌برای دریافت نور کافی دوسوم از ارتفاع دیوارها در عمق زمین و یک‌سوم بالاتر از سطح زمین ساخته شده که این نوع سبک معماری در مناطق کویری و خشک به کار رفته است. وسعت شبستان مسجد نیز هزار و سیصد متر مربع می باشد.

     در حدود سال 1388 و 1389 هجری شمسی ، مرمت و بازسازی شبستان و مسجد مرحوم حاج ملا‌علی به سبک معماری سنتی انجام شد. حوض قبلی مسجد بر اثر عوامل طبیعی کاملا خراب شده بود و برای حفظ معماری سنتی آن ،با الگو برداری از مسجد و مدرسه آقا بزرگ کاشان ، حوض آبی شبیه آنچه در آن مسجد تاریخی وجود دارد توسط یک معمار کاشانی در وسط مسجد ساخته شد.

     قسمتی در شبستان مسجد وجود دارد که در زمان‌های گذشته وقتی شخصی شب هنگام به رحمت الهی می‌رفت، بستگان نزدیک و خانواده شخص، وی را به این قسمت از شبستان منتقل کرده و بالای سر وی آتش روشن می‌کردند و معمولا یک روحانی یا قاری قرآن، بالای سر او قرآن تلاوت می‌کرد و با روشن شدن هوا مراسم تشییع جنازه انجام می‌گرفت.

    برای ورود به شبستان مسجد ، دری قدیمی وجود داشت که پس از بازسازی خیابان مسجد جامع و اضافه شدن مسجد به شبستان ،این در به وسیله آجر بسته شد و درب اصلی که امروز از آن رفت و آمد می‌شود جایگزین آن شد.

     از سال‌های دور مرسوم بوده که مهمانان مسجد و‌ عزاداران حسینی در روزهای عاشورا و تاسوعا و شب‌های ماه مبارک رمضان با چای پذیرایی می‌شدند و همواره بخشی کوچکی از مساجد را به چایخانه اختصاص می‌دادند. در شبستان مسجد حاج ملاعلی نیز فضایی به عنوان چایخانه وجود دارد.  

 در روزگار قدیم و در زمستان‌های سرد گلپایگان فضای مسجد با بخاری‌‌‌های زغالی و چوبی زودتر گرم می‌شده و همچنین به لطف دیوارهای ضخیم آجری هوای گرم تابستان اجازه ورود به فضای شبستان را نداشته و همین عامل موجب خنکی شبستان‌ها بوده است.

منابع:

-          آرشیو پایگاه خبری تحلیلی مسجد

-         گنجینه دانشمندان .نوشته مرحوم محمد شریف رازی

گفت و گو با حاج علی اکبر نیکنامی از اعضای هیات امنای مسجد حاج ملاعلی