"به نام حضرت دوست"

 با یاری خداوند متعال فرصتی دست داد تا قسمتی از پژوهشهای سه ساله پژوهشگر این نمایشگاه بر روی سنگ نگاره های گلپایگان در معرض دید علاقه مندان قرار گیرد. بسیاری از این مناطق و سنگ نگاره ها برای اولین بار است که شناسایی گردیده است و از این منظر نمونه های بسیار جالبی ارائه گردیده است. در این مورد با بسیاری از صاحب نظران تبادل اطلاعات شد ولی حرکت جدی در جهت معرفی ،قدمت سنجی و مستند نگاری این آثار صورت نپذیرفته است، بطوریکه بر اثر عوامل طبیعی و انسانی روزبروز تعدادی از آنها از بین می رود و تاسف بارتر از همه آنکه بخش عظیمی از آنها در جریان آبگیری سد کوچری به زیر آب خواهند رفت و اینکه ما چه نشسته ایم بس...
همانطور که در ادامه خواهید خواند شهرستان گلپایگان سرزمین سنگ نگاره های پیش از تاریخ ایران نام گرفته است و با توجه به چنین آثار باشکوهی در این منطقه برآن شدیم تا قسمتی از آنرا به تصویر بکشیم . در این نمایشگاه بیشتر به جنبه های زیبایی شناختی سنگ نگاره ها و منحصر به فرد بودن آنها تاکید شده است و شاید هنر عکاسی بطور حرفه ای کمتر مورد توجه قرار گرفته شده باشد، هر چند که به خاطر شرایط خاص عکسها از آوردن نمونه های کهن تر که کمتر قابل دیدن بود خودداری شده است و به علت شرایط نمایشگاهی بسیاری از تصاویر کیفیت لازم برای چاپ را نداشت ،در هر صورت تمام تلاش خود را به کار بسته ایم تا گوشه ای از تاریخ باشکوه این سرزمین را به نمایش بگذاریم.و در این مسیر سخت دست یاری به سوی شما دراز می کنیم

گلپایگان   سرزمین سنگ نگاره های ماقبل تاریخ ایران

سنگ نگاره ها هر گونه خط و یا نقش به یادگار مانده از دستان بشر در بستر بی آلایش سنگ ها هستند.سنگ نگاره ها یا هنرهای صخره ای کهن ترین آثار تاریخی به جا مانده از انسانها هستند که به تعبیری می توان آنها را مادر هنر  خط و فرهنگ ها دانست.

با مطالعه بر روی سنگ نگاره ها می توان به سیر تکاملی خط پی برد و به بسیاری از حلقه های مفقوده در تکامل هنری انسانها در گذشته های دور تا به امروز دست یافت. همچنین انسانهای کهن  بسیاری از عقاید �آداب و رسوم و باورهای و شیوه های زندگی خویش را چه به هدف ماندگاری و چه به هدف اعلام به دیگران بر پیکره سنگها نقش می زدنند و چه مردمان هنرمندی بودند!

وجود تمدنی کهن �آب و هوای مناسب � شکارگاهها � رودخانه ها � چشمه های فراوان � سنگ های مناسب و ... باعث گردید که انسانهای نخستین به هنرنمایی بر روی سنگ های دره ها و کوههای شهرستان گلپایگان بپردازند و اکنون موزه ای بس بزرگ و بی بدیل برای ما به یادگار بگذارند.

در شهرستان گلپایگان بزرگترین و کاملترین مجموعه سنگ نگاره ها و نقوش صخره ای ایران از دورانهای کهن زندگی انسانها وجود دارد.از زمان موفقیت بشر در ساخت ابزار شکار و به دنبال آن رام کردن حیوانات برای شکار و پس از آن کشاورزی و کاشت گیاهان و دورانها مختلف پس از آن تا به امروز سنگ نگاره ها و سنگ نوشته های گوناگونی در شهرستان گلپایگان وجود دارد . تنوع بسیار عالی این نقوش �گستردگی و فراوانی آن � قدمت آنها و متعلق بودن آن به دورانهای مختلف تاریخی باعث گشته که گسترده ترین نقوش صخره ای ایران در این منطقه قراربگیرد و از این لحاظ بتوان گفت که استان اصفهان و به ویژه شهرستان گلپایگان یکی از نخستین سکونتهای بشری در ایران بوده است. تنها در کناره های رودخانه گلپایگان در تنگ غرقاب 21000 مورد نقوش صخره ای شمارش شده است که این تنها یکی از مناطق دارای سنگ نگاره در شهرستان گلپایگان است.

بر روی بوم های سنگی گاهی به نقوشی برمی خوریم که طی دوره های مختلف حکاکی شده است که در بعضی از آنها تا چهار دوره شمارش شده است..

در میان سنگ نگاره های گلپایگان نقوش مختلفی می توان مشاهده نمود که هر یک دارای مفاهیم خاص خود هستند.نقوشی شبیه بزکوهی �قوچ کوهی �آهو � انسان (در حالات گوناگون و با ابزارهای متفاوت) � اسب � گرگ � شیر� شتر یک کوهان و دو کوهان � پلنگ � گراز �گوزن (مارال� شوکا �زرد ایرانی) � یوز پلنگ � گور�مار �لاکپشت و بسیاری از حیوانات ناشناخته دیگر که از این میان بز کوهی با حدودا 75 درصد نقوش بیشترین تعداد را دارا  می باشد.بز کوهی در دورانهای مختلف دارای نمادهای گوناگونی نزد مردم ایران بوده است � نماد آب � فراوانی نعمت � زایندگی و ... .لازم به ذکر است که بزرگترین نقش بر روی سنگ نگاره های گلپایگان که بزرگترین نقش در ایران نیز هست بزکوهی ای است که 112 سانتیمتر ارتفاع و 90 سانتیمتر عرض دارد.

 در این میان سنگ نوشته هایی با خطوط نمادین �هندسی ایلامی � پهلوی �کوفی و عربی و خط فارسی می بینیم که از نظر سیر تکاملی خط از جایگاه بسیار ویژه ای برخوردار است .در تنگ غرقاب گلپایگان با سنگ نوشته پهلوی برمی خوریم که از نظر معنا بسیار زیباست و جای بسی تامل دارد�در این کتیبه 1500ساله نگارنده نکته ای را متذکر شده است: "این سه چیز را پاس بدارید :   آب �خاک و آتش ...".

 بر روی برخی از کتیبه ها نقوش خاص دیگری وجود دارد که به اصطلاح به آنها فنجان نما (cup mark)گفته می شود .این نقوش کارکردهای گوناگونی نظیر گاهشماری � جهت نمایی و کاربردهای مذهبی داشته اند  و در قالب نقطه های پشت سر هم � صور فلکی و گودی هایی خود نمایی می کنند.

و بسیاری از نقوشی که هنوز نتوانسته ایم آنها را رمزگشایی کنیم و به مطالعات تکمیلی نیاز دارد.

تا کنون مناطق 21 گانه ای در شهرستان گلپایگان توسط نگارنده شناسایی شده است که در حال مطالعه بیشتر بر روی آنها هستیم .در این میان کشف چند نمونه خط پهلوی(مربوط به دوران ساسانیان) و خط هندسی ایلامی از نمونه های بازر آن است.

سنگ نگاره ها به دلیل موقعیت جغرافیایی و قرارگرفتن در مکانهای نسبتا دور به محیط شهری با خطرات بسیار زیادی روبرو هستند که ممکن است منجر به نابودی آنها گردد و لازم است که تصمیماتی در جهت نگهداری و مستند سازی از آنها انجام گیرد.ساخت نمونه و تهیه مولاژ از آنها می تواند دیدن این سنگ نگاره ها که گاهی در دره های صعب العبور و یا قله های بلند کوه قرار گرفته اند را برای بسیاری از مشتاقان � پژوهشگران و گردشگران ممکن سازد.

این سنگ نگاره های منحصر به فرد نیازمند توجه بیشتری در سطح ملی هستند  و همت مس�ولین مربوطه را می طلبد و حتی برای ثبت در آثار جهانی از جایگاه ویژه ای برخوردار هستند. با سرمایه گذاری و مطالعه بر روی این آثار باارزش تاریخی می توان موجب رونق گردشگری و به تبع آن رونق اقتصادی در منطقه شد.

به آن امید که این میراث گذشتگان را پاسبانی کنیم .

***

با احترام

محسن جمالی

پژوهشگر سنگ نگاره ها و هنر های صخره ای و دبیر انجمن دوستداران و حافظان میراث فرهنگی گلپایگان-وردپاتکان

ایمیل نویسنده :JAMALI7178@GMAIL.COM