به گزارش خبرگزاری فارس از گلپایگان، فصل بهار زمانی مناسب برای سفرهای طبیعت گردی است و دیدن دشت لاله‌های واژگون گلپایگان را از دست ندهید، دشت لاله‌های واژگون هنده و دره سیب، با فاصله‌ای 10 کیلومتر از یکدیگر در منطقه پشت‌کوه شهرستان گلپایگان  قرار دارند.

شهرستان گلپایگان علاوه بر تمدن 8 هزارساله و پرنقش و نگار، طبیعتی بکر و زیبا دارد، ارتفاعات کوه دره سیب و پشت‌کوه قرغن و هنده از مکان‌های زیبا و منحصر به فرد پوشیده از لاله‌های واژگون و یکی جذاب‌ترین جاذبه‌های گردشگری گلپایگان محسوب می‌شوند.

 حمیدرضا قربانی پژوهشگر میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری و عضو انجمن دوستداران میراث فرهنگی وردپاتکان در این خصوص اظهارداشت: لاله‌های واژگون یکی از گل‌های نادر در دنیاست و از منحصر به ‌فردترین گونه از گل‌ها و گیاهان بومی و وحشی مناطق کوهستانی ایران است.

* خطر انقراض لاله‌های واژگون در کشور

وی افزود:  نام علمی آن FRITILLARIA بوده و از راسته سوسن‌سانان است، علت این نام انگلیسی این که تا چندین سال تنها باغ گیاه‌شناسی و باغ سلطنتی انگلیس حق کاشت این گل را داشت در نتیجه نام Fritillaria imperialis به معنای لاله واژگون سلطنتی برای آن در نظر گرفته شد.

قربانی با اشاره به اینکه گونه lmperiahis که گیاهی علفی، پیازدار، چند ساله و مقاوم در برابر سرما است، گفت: این گونه گیاهی در مناطق محدودی از کشور، مناطق ییلاقی و ارتفاعات سردسیر و در خاک‌های مرطوب و غنی و دامنه‌های سنگلاخی و صخره‌ها رشد می‌کند، لاله واژگون مقاومت زیادی در برابر سرما و سازگاری ویژه‌ای با دامنه‌های سنگلاخی و صخره‌ای دارد و چنانچه زیستگاه این گل به وسیله انسان و دام تخریب نشود، توانایی پوشاندن عرصه‌های وسیعی از طبیعت را با رویش هزاران شاخه زیبا دارد.

وی خاطرنشان کرد: لاله واژگون از جمله گیاهان در خطر انقراض کشور هستند که هرساله به دلیل برداشت غیرقابل کنترل گل و پیاز از رویش‌گاه‌های طبیعی، بیش از پیش در معرض نابودی قرار دارد.

پژوهشگر میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری عنوان داشت: لاله واژگون از جمله گیاهان عفلی پیاز دار که حدود 15 گونه آن در مناطق مختلفی از کشور، شناسایی شده است، گونه زرد کمرنگ متمایل به لیمویی این گل، موسوم به لاله زاگرسی، بین 50 تا 80 سانتی‌متر ارتفاع دار، این گل یکی از 12 هزار گونه گیاهی شناسایی شده در ایران است که با گل‌های زَن‌گلوله‌ای درشت به رنگ نارنجی مایل به قرمز، گنجینه طبیعی ارزشمندی برای سرزمین کهن ایران به شمار می‌رود.

 وی یادآور شد: گل‌های لاله واژگون رو به پایین بوده و به همین خاطر، نام واژگون را بر آن اختصاص داده اند، اشک مریم، در نتیجه سر ریز شدن شیره شفاف و شیرین از داخل آن به این گل اطلاق می شود. قربانی بیان داشت: این گل حدود 4 قرن قبل، وقتی به اروپا برده شد، سر از گلخانه سلطنتی انگستان در آورد و در آنجا تکثیر شد، در برخی از نقاط ایران، این گیاه را «اشک مریم»، «لاله اشک» و یا «نگون‌سار» هم می‌نامند که وجه تسمیه آن، به داستان‌های اسطوره‌ای باز می‌شود، در داستان‌های افسانه‌ای آمده که این لاله، شاهد مرگ سیاوش بوده و از غصه، سر به زیر شده است.

* ارتفاع لاله‌های واژگون به 120 سانتی‌متر می‌رسد

قربانی بیان داشت: اشک‌های لاله واژگون در واقع شیره بی‌رنگی که در درون لاله قرار داشته و گاهی به سمت پایین سرازیر می‌شود، لاله واژگون در ارتفاع بالاتر از هزار و 500 متر در دشت‌های صخره‌ای می‌روید و ساقه آن حدود 120 سانتی‌متر طول دارد.

وی تأکید کرد: اگرچه لاله واژگون و به خصوص پیاز آن سمّی است، اما افراد محلی از این گیاه برای درمان رماتیسم، درد سینه، درد دندان، سرفه، آسم و برونشیت استفاده می‌کنند، به عقیده گیاه شناسان، نسل این گل سر به زیر به سرعت در حال انقراض بوده و زیستگاه و تعداد این گونه گیاهی بسیارکم شده است.

پژوهشگر میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری اذعان کرد: تاکنون 15 نوع گونه، لاله واژگون در ایران شناسایی شده‌است، گونه زرد کمرنگ متمایل به لیمویی این گل‌ها موسوم به لاله گرگانی بین 50 تا 80 سانتیمتر ارتفاع دارد و لاله‌های واژگونی ارتفاعات پشتکوه گلپایگان معمولا تا ارتفاع 150 سانتی‌متری رشد می‌کنند، این گل در موقع وزش باد سیر و روشن می‌شود.

قربانی گونه‌های مهم لاله‌های واژگون را  اشک مریم، لاله واژگون خالدار، لاله واژگون زاگرسی، لاله واژگون ایرانی، لاله واژگون ترکی عنوان کرد و اظهارداشت: از ده‌ها نوع لاله واژگون، لاله واژگون ایرانی، لاله واژگون کُردی، لاله واژگون ترکی و لاله واژگون اشک مریم در ایران می‌رویند.

* ارزش بالای لاله‌های واژگون در جهان

وی متذکر شد:  لاله واژگون، ارزش اقتصادی بسیار دارد، چرا که در فهرست گیاهان زینتی قرار داشته و تجارت گیاهان زینتی در دنیا نیز، مخاطبان بسیار داشته و به همین خاطر، ارزش لاله واژگون بسیار است.

پژوهشگر میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری ابرازداشت: با گرم شدن هوا در فصل بهار که معمولا از اواخر اردیبهشت آغاز می شود، نواحی شمالی زاگرس، میزبان لاله‌های واژگون افسون‌گر می‌شوند.

 وی فصل رویش گل افسانه ای را در گلپایگان،  از ابتدای اردیبهشت ماه تا اوایل خرداد ماه و پایان فصل بارش عنوان کرد و ادامه داد: بهترین زمان برای دیدن این گل زیبا و افسانه‌ای اردیبهشت ماه است.

پژوهشگر میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری اضافه کرد: لاله واژگون اسامی دیگری مانند گل اشک و اشک مریم هم دارد، دلیل این نام‌گذاری این که مقداری شبنم بین این گل‌ها جمع می‌شود و سپس از گل به پایین می‌چکد.

وی بیان کرد: خواص دارویی این گیاه اصولاً در پیاز این گیاه است، پیاز این گیاه، داروی موثری برای دردهای رماتیسمی و دردهای مفصلی و پاک کننده دستگاه کبدی است، البته این گیاه جزو داروهای سمی و مصرف آن باید زیر نظر پزشک باشد.

 قربانی با اشاره به خصوصیات و ویژگی‌های این گیاه افسانه‌ای تصریح کرد: این گل تا ارتفاع 120 سانتی متری از سطح زمین رشد می‌کند و می‌توان تا 10 هزار شاخه از آن در یک دشت شاهد بود، پیاز آن یک غده متورم و گوشت‌دار و مقدار زیادی نشاسته و چندین عامل دارویی در خود نهفته دارد، یک پیاز تازه حاوی مقادیر زیادی از سم و قابل خوردن نیست اما در کشور چین با گرفتن سم آن، در آشپزی کاربرد دارد، لاله واژگون، از طریق پیاز و بذر تکثیر می‌شود و زمان کاشت آن ماه‌های شهریور، مهر و آبان است.

پژوهشگر میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری با اشاره به خواص دارویی گفت:  بیش از 2 هزار سال که لاله واژگون به عنوان یک داروی خلط آور و ضد سرفه در طب سنتی چین مورد استفاده قرار می‌گیرد.

وی افزود: این گل برای مهار تجمع پلاکت خون و درمان بیماری‌هایی همچون گلو درد، سرفه، آسم، برونشیت، سل، غدد لنفاوی گردن، غدد تومور و سوزش ادرار نیز مفید است، پیاز این گیاه به علت وجود موادی با نام آلکالوئیدهای ایمپریسین و فرتیسین به عنوان مسکن درد نیز شناخته می شود.

قربانی با اشاره به ترکیبات شیمیایی موجود در این گل، افزود:  آلکالوئیدها، ساپونین‌ها، ترپنوئیدها، استروئیدها، اسید سوکسنیک، تیمیدین و آدنوزین اشاره نمود. سوخ ها (ساقه‌های زیرزمینی) لاله واژگون نیز دارای 8 نوع آلکالوئید استروئیدی شامل آلکالوئیدهای Epeiedine،Ebeiedinone ، Isoverticine،Verticine ،Verticinone ،Hupehenine ، Ebeienine و Imperialine نیز هستند که هر یک دارای خواص فراوانی بوده و از آن می‌توان در سبک زندگی عصر جدید استفاده کرد.

وی  با بیان اینکه مناطق رویش‌گاه لاله‌های واژگون در گلپایگان مراتع روستای هنده و ارتفاعات کوه دره سیب در روستای قرغن است، افزود: ارتفاعات کوه دره سیب روستای قرغن، در محل سرچال، فصل بهار، مملو از گیاهان و گل‌های طبیعی به ‌ویژه لاله واژگون به ‌رنگ سرخ مایل به بنفش است.

قربانی خاطر نشان کرد: قرار گرفتن لاله‌های واژگون در ارتفاعات دره سیب و احاطه شدن توسط قله‌های بلند دره سیب و سرچال، زیبایی آن را دوچندان کرده است.

 پژوهشگر میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری ادامه داد: در آوان هر بهار با ذوب برف‌ها در ارتفاع کوه، در کنار رویش لاله‌های سرخ واژگون، انواع دیگری از گیاهان مرتعی خودرو از جمله گَوَن، کُما، آویشن، کرفس وحشی و ... زینت بخش لاله‌های وحشی است، به طوری که در این منطقه دست طبیعت جلوه‌ای بی‌نظیر از طبیعت و حیات وحش را نمایان می‌کند.

* دشت لاله‌های واژگون دره سیب، توسط هیچ ارگانی حفاظت نمی‌شود

پژوهشگر میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری تأکید کرد: در حال حاضر عوامل تخریب این گونه گیاهی در دره سیب، چرای دام در فصل رویش و بوته کنی و در آوردن پیاز توسط گردشگران است که سبب نابودی این گیاه زیبا می‌شود.

 وی با بیان اینکه دشت لاله‌های واژگون دره سیب، توسط هیچ ارگان و نهادی حفاظت نمی‌شود، تصریح کرد: نیازهای فوری آن، قُرق دره سیب و سرچال، استقرار یگان‌های حفاظت محیط زیست، احداث سرویس‌های بهداشتی، احداث آلاچیق برای استراحت گردشگران و پارکیگ، علامت‌گذاری مسیر کوه‌پیمایی تا محل رویش لاله‌ها،  لاین‌کشی محل رویش لاله‌ها، تا گردشگران روی لاله‌ها راه نروند.

 عضو انجمن دوستداران میراث فرهنگی وردپاتکان، دشت لاله‌های واژگون هنده را  از دیگر مناطق رویش لاله‌های واژگون عنوان کرد و افزود: روستای هنده در منطقه پشت‌کوه و در فاصله 30 کیلومتری غرب گلپایگان واقع شده است این روستا به لحاظ وجود آب و هوای مطلوب و طبیعت زیبا و بکر یکی از مناطق مستعد رویش لاله‌های واژگون است.

* فصل لاله‌های واژگون از ابتدای اردیبشهت تا 10 خرداد

قربانی با بیان اینکه مراتع هنده از جمله مراتع ییلاقی پشتکوه گلپایگان محسوب می‌شود، گفت: دشت لاله‌های واژگون روستای هنده به وسعت بیش از 15هکتار پوشیده از گیاه طبیعی و خودروی لاله واژگون است، لاله‌های واژگون روستای هنده در دامنه کوه ویل‌ آب(به زبان محلی ویلو) می‌روید و فصل رویش آن از اوایل اردیبهشت ماه تا 10 خرداد ماه هر سال است و معمولاً تا ارتفاع 150 سانتی‌متری رشد می‌کند، مناظر زیبا و پوشش گیاهی منحصر به فرد این منطقه همه ساله هزاران نفر از مشتاقان طبیعت را به سو‌ی خود جلب می‌کند.

 قربانی با تأکید بر رعایت آداب و فنون طبیعت گردی از گردشگران خواستار شد: با توجه به در معرض خطر بودن این گل افسانه‌ای، از چیدن و خرید و فروش آن خودداری کنند.

وی عنوان داشت: کندن این گل زیبا و کاشتن پیاز آن درحیاط خانه به ندرت رشد خواهد کرد، به همین دلیل بوته کنی و چیدن لاله‌های واژگون، آن هم در فصل تکثیر ورویش، عامل مرگ گل‌هاست و دیری‌ نخواهد پایید که در این منطقه دیگر گلی نخواهد روئید.

عضو انجمن دوستداران میراث فرهنگی وردپاتکان، یادآور شد:  فرهنگ‌سازی توسط رسانه‌های دیداری ونوشتاری خصوصاً صدا و سیما می‌تواند در تغییر نگرش مردم نسبت به این گل‌های زیبا و نوع برخورد مردم با این لاله‌ها مؤثر باشد و این امر کمک شایانی به حفظ این گل زیبا خواهد کرد.